Grzegorz Roch-Bajorek

Exercising the freedom of speech and being fired. Analysis of the European Court of Human Rights (ECHR) recent judgments concerning freedom of expression of the employed journalists, and its limitations

This article deals with the problem of free expression of the representatives of the media. Basing on the record of judgments issued by the ECHR, the author tries to give an answer to the question: to what extent can journalists criticize their bosses, and later claim legality of the actions? A thesis is established in the article: in the light of ECHR jurisdiction, the critical expression of a journalist directed towards his or her principal is protected only in certain circumstances. The factors that have to be taken into consideration are: the nature of the speech, the language used, and the current position of the journalist. More importantly, “duties and responsibilities” oblige both employees of the public and the private broadcasting media.

Abstrakt

Artykuł dotyczy problematyki granic swobody wypowiedzi dziennikarzy. Dokonując przeglądu orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w Strasburgu z lat 2000–2013, autor próbuje zrekonstruować standardy ochrony wolnej ekspresji w sytuacji, gdy podmiot wypowiedzi (dziennikarz) korzysta z tego prawa, krytykując swojego pracodawcę. Zagadnienie jest o tyle istotne, że prawo do zatrudnienia w odróżnieniu od prawa do swobodnej ekspresji nie jest prawem gwarantowanym jednostce na mocy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCz).
Artykuł ma charakter polemiczny, gdyż autor krytycznie odnosi się do ustaleń ETPCz zawartych w najnowszych wyrokach tego Sądu. Postawiona w nim teza ma służyć zarówno przedstawicielom świata mediów, teoretykom, jak i praktykom, a brzmi następująco: wraz z usztywnieniem się orzecznictwa strasburskiego w ostatnich latach, wyrażającym się w bardziej konserwatywnym (surowszym) stanowisku wobec korzystania z prawa do wolnej wypowiedzi, wypowiedź krytyczna wobec pracodawcy zasługuje na ochronę, ale tylko pod pewnymi warunkami. Wyniki przeprowadzonej analizy językowo-logicznej wybranych orzeczeń strasburskich dowodzą, że szczególne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, w jakim stopniu w Europie przedstawiciel mediów może obecnie – bez obaw o utratę pracy – wyrażać swoją opinię krytyczną wobec posunięć przełożonych, ma kontekst, język inkryminowanej wypowiedzi oraz pozycja osoby wypowiadającej się (w tym przynależność do związków zawodowych). Co warte podkreślenia, nie tylko pozycja dziennikarza zatrudnionego w firmie komercyjnej jest słabsza (chodzi o prawo do krytyki przełożonego), ale na bazie analizy orzecznictwa ETPCz można wysnuć wniosek, że również dziennikarz zatrudniony u państwowego nadawcy, którego obowiązuje pluralizm, musi ostrożnie korzystać z wolności słowa.