Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska

Artykuł opisuje zwięźle rozwój (w ostatnim półwieczu) subdyscypliny lingwistyki literackiej zwanej w tradycji anglojęzycznej (głównie brytyjskiej) semantyką literacką, wskazując na jej korzenie w innych paradygmatach naukowych (m.in. w formalizmie rosyjskim oraz moskiewsko-tartuskiej szkole semiotyki) oraz na jej bliskie związki z poetyką kognitywną. Autorka wskazuje też na rozwój badań nad językiem artystycznym we współczesnej polskiej myśli lingwistycznej. Semantyka literacka, według idei T. Eatona prezentująca szerokie, interdyscyplinarne podejście do tekstów literackich, w naturalny sposób wchodzi w dialog z translatologią w obrębie studiów zwanych stylistyką porównawczą. Autorka omawia pojęcie zwane dominantą semantyczną, wprowadzone do teorii języka przez Romana Jakobsona w 1976 r., a do polskiej krytycznej teorii przekładu przez S. Barańczaka (2004), a oznaczające najbardziej wyróżniający się element złożonej struktury wiersza, funkcjonujący jako klucz do jego interpretacji i tłumaczenia. Przykłady przytoczone przez Barańczaka, zarówno jako metajęzykowy komentarz do konstruowania jego własnych przekładów wybranych anglojęzycznych utworów poetyckich, jak również jako krytyczna ocena wytworów innych tłumaczy, prowadzą autorkę artykułu do konkluzji, że pojęcie dominanty semantycznej winno zostać zastąpione dominantą stylistyczną, która to kategoria lepiej odzwierciedla szczególną cechę konstrukcji znaczenia w tekstach poetyckich, przebiegającej na wielu płaszczyznach języka i często multimodalnej, zwaną wieloznaczeniowością (plurisignation, termin Philipa E. Wheelwrighta, 1954/1968). Ponadto, raczej niż o pojedynczej dominancie stylistycznej, powinniśmy mówić o ich zespole jako kluczu do złożonej semantyki poezji. Ważną dominantą pozostaje fi guracja (a szczególnie użycie tropów), jednakże instrumentacja wiersza (całość jego fonetyki i wersyfi kacji), a często także układ grafi czny odgrywają nie mniejszą rolę w konstrukcji jego znaczenia.

The paper is devoted to the concept of tropological space, introduced by Michel Foucault in 1966 and alluded to in Hayden White’s tropics of discourse (1973, 1978, 2000), but never described in any detail in literary semantics or linguistic stylistics. The author presents her theory of a triple functional subdivision of stylistic figures and, consequently, of tropes (micro-, macro- and mega (meta)-level of description) and relates it to a gradually expanding tropological space of particular figures, their chains and groupings within a text. The author postulates that tropological space, the imaginary space created through figuration, is a sub-space of the Wittgensteinian logical space as well as a sub-space of textual / discursive space. Although the discussion refers mostly to literary texts, tropology – a branch of stylistics / poetics / rhetoric makes generalizations valid for the study of all kinds of texts / discourses. Figuration is assumed here to be an inherent feature of conceptual and linguistic expression. Finally, the author raises a methodological query as to the ontological status of tropological space, opting for the approach which treats it as a peculiar kind of semantic space rather than a mere metaphoric term.
The discussion is based mostly on the Anglo-American studies on figuration (K. Burke, H. White, P. de Man, J. Hillis Miller, G. Hartman) that are rooted in the neo-classical rhetoric and writings of G. Vico. This line of thinking draws its philosophical inspiration from the European hermeneutics of P. Ricoeur, the Foucaultian theory of discourses and the Derridean deconstructionist ideas on the operation of language. The author brings additionally into consideration the conception of artistic space propagated by the Russian semiotic tradition and V. N. Toporov (1983/2003) in particular.

The paper, from the field of broadly conceived text studies, focuses on those aspects of the visual arts that bear a storytelling potential, on analogy to verbal texts. My interest lies mainly in the field of artistic semiotics, that is in the texts marked with aesthetic qualities. The attention will go mainly to figural painting and sculpture due to their potential to show events as evolving in time. Thus, I intend to consider the manner in which narrativization as a widely recognized cognitive propensity of the human mind to impose structure upon reality and best realized in verbal storytelling is applicable to pictorial representations and how it takes part in the construction of visual possible worlds/visual text worlds. This article is thus a contribution to semiotic research in intermediality and transmediality in interart relations.