Akvilė Virbalienė

Badania psychologów z końca lat 90. XX wieku wykazały, że osoby starsze mają znaczące potrzeby, które nie mogą być zaspokojone przez psychoterapię, pracę socjalną czy inne obszary pomocy. Seniorzy mierzą się z takimi kwestiami egzystencjalnymi, jak: znaczenie, godność, religia, miłość i konieczność, moralność, śmierć i inne (Erichsen, Büssing, 2013). Pracujący z nimi profesjonaliści dostrzegają najczęściej problem samotności spowodowanej samoalienacją i odrzuceniem siebie (Moustakas, 2008). Doświadczenia te wyraźnie ilustrują zjawisko samotności egzystencjalnej w życiu osób starszych. Jeśli ten problem nie zostanie rozwiązany, powoduje trudności psychospołeczne, które przeradzają się w niepokój egzystencjalny i wywołują poczucie bezsensu. Yalom (1980) identyfikuje to poczucie jako jeden z czterech „darów” egzystencjalnych obok śmierci, wolności i izolacji. Badania koncentrujące się na samotności osób starszych w kontekście europejskim są rzadkie. Potrzeby egzystencjalne i samotność egzystencjalna osób starszych są jednak omawiane przez Edberg i Bolmsjö (2019) oraz Sjöberg i in. Celem niniejszego opracowania jest ukazanie multidyscyplinarnego spojrzenia na egzystencjalną samotność starszych żon.

W niniejszym artykule dokonano naukowej analizy literatury przedmiotu. Metoda badania została wybrana w celu ujawnienia zjawiska egzystencjalnej samotności z perspektywy multidyscyplinarnej i pokazania jej holistycznego, egzystencjalnego charakteru. Samotność egzystencjalna wiąże się z problemem społecznym, którego źródła tkwią w obniżonych kompetencjach społecznych i różnicach indywidualnych między jednostkami. Samotność osób starszych jest ściśle powiązana z systemem wartości społeczeństwa i rozprzestrzenianiem się solidarności w społeczeństwie. Z socjologicznego punktu widzenia samotność egzystencjalna jest traktowana jako konstrukt wieloaspektowy, skorelowany z kontekstem historycznym i kulturowym społeczeństwa, a zatem podlegający ciągłym negatywnym przemianom w obrębie grup społecznych.

Z perspektywy psychologicznej samotność egzystencjalna jest związana z możliwościami rozwoju osoby, głębszym samopoznaniem, odkrywaniem kreatywności. Z drugiej strony ma ona negatywną konotację smutku, bezradności, żalu, bezsensu czy cierpienia.

W filozoficzno-teologicznym postrzeganiu samotności egzystencjalnej wyłaniają się dwa aspekty związane z ujmowaniem samotności jako nieuniknionej egzystencjalnej części człowieka oraz izolacji od samego siebie. Na płaszczyźnie chrześcijańskiej ten wymiar samotności utożsamia się z potrzebą samotności religijnej, której zadaniem jest odkrycie sensu samotności przy jednoczesnym uznaniu jej niezaprzeczalnej wartości duchowej.