FAQ
Logo of Jagiellonian University

Wąż Miedziany i rzekoma nobilitacja. Przyczynek do biografii Tomasza Tretera

Publication date: 2024

Terminus, 2023, Volume 25, issue 2 (67) 2023, pp. 221 - 242

https://doi.org/10.4467/20843844TE.23.011.18199

Authors

Justyna Kiliańczyk-Zięba
Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland
https://orcid.org/0000-0001-6592-4747 Orcid
All publications →

Titles

Wąż Miedziany i rzekoma nobilitacja. Przyczynek do biografii Tomasza Tretera

Abstract

The Brazen Serpent and the Alleged Ennoblement: A Case for Tomasz Treter’s Biography

The article discusses signs of identity (burgher arms) of Tomasz Treter (Treterus, 1547–1610). Treter was a trusted secretary of Cardinal Stanisław Hozjusz (Hosius), but also a draughtsman, a painter, an engraver, a designer of monuments and prints, and a Neo-Latin poet. The texts focuses on Treter’s non-armorial seals, depicting a shield with a winged snake twisted around a cross (the Brazen Serpent) and on Treter’s two supralibros (one with the burgher arms and the other displaying an impresa). The paper also analyses emblematic compositions in Symbolica vitae Christi meditatio, a volume of meditations composed by Treter. These sources are used to undermine the belief that Treter was ennobled by Pope Gregory XIII and that he used the Boncompagni’s coat of arms (Draco).

References

Źródła

Treter T., Symbolica vitae Christi meditatio, Braniewo: Jerzy Schönfels, 1612.

Treter T., Symboliczne medytacje nad życiem Chrystusa, wstęp i tłum. A. Treter, Warszawa 2020.

Hosius S., Confessio Catholicae Fidei Christiana, Mainz: Franz Behem, 1557.

Hozjusz S., Chrześcijańskie wyznanie wiary katolickiej, tłum. J. Wojtkowski, Olsztyn 1999.

Opracowania

Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim (druga połowa XVI wieku–XVII wiek), Lublin 2009.

Bertelli C., Di un cardinale dellimpero e di un canonico Polacco in S. Maria in Trastevere, „Paragone–Arte” 327 (1977), s. 89–107.

Bielak A., Nowo odnaleziony autograf Tomasza Tretera. Notatnik z projektem księgi emblematów, „Terminus” 23 (2021), z. 3, s. 259–307.

Bielak A., „Symbolica vitae Christi meditatio” Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji. Źródła graficzne i zamysł zbioru, „Terminus” 20 (2018), z. 4, s. 411–462.

Brocki E., Wiadomość o życiu i pismach Tomasza Tretera kanonika warmińskiego, „Przegląd Galicyjski” 1 (1821), s. 85–96, 159–168.

Caldwell D., The Sixteenth-Century Italian Impresa in Theory and Practice, New York 2004.

Campa P.F., The Space between Heraldry and the Emblem: The Case of Spain, w: Emblem Scholarship: Directions and Developements. A Tribute to Gabriel Hornstein, ed. P.M. Daly, Turnhout 2005, s. 51–82.

Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.

Chrzanowski T., Uzupełnienia do biografii Tomasza Tretera, „Rocznik Historii Sztuki” 15 (1985), s. 129–162.

Craig Faxon A., Frazier N., Crucifixion, w: Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art, ed. H.R. Roberts, London 2014, s. 189–198.

Dziechcińska H., Biografistyka staropolska w latach 1476–1627 (kierunki i odmiany), Wrocław 1971.

Ehresmann D.L., The Brazen Serpent, a Reformation Motif in the Works of Lucas Cranach the Elder and His Workshop, „Marsyas. Studies in the History of Art” 13 (1966–1967), s. 32–47.

Eichhorn A., Der ermlandische Bischof und Cardinal Stanislaw Hosius, Bd. 1–2, Meinz 1854–1855.

Faries M.A., A Drawing of the Brazen Serpent by Michiel Coxie, „Revue belge d’archéologie et d’historie de l’art” 44 (1975), s. 131–141.

Follprecht K., Gmerki mieszczan krakowskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 9 (2003), s. 46–62.

Follprecht K., Pieczęcie mieszczan krakowskich, w: Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej. Stan i perspektywy badań, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, Warszawa 2006, s. 339–354.

Górska M., Emblematyka jako źródło staropolskiej erudycji. Geneza i funkcja materiału symbolicznego w polskich kompendiach, w: Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009, s. 99–132.

Górska M., Symbolika heraldyczna a teoria impresy. Przykład „Orbis Polonus” Szymona Okólskiego, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowa Seria” 13 (2014), s. 35–49.

Gumowski M., Herbarz patrycjatu toruńskiego, Toruń 1970 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 74 (1969), z. 3).

Harrison J.C., The Brazen Serpentby Maarten van Heemskerck: Aspects of Its Style and Meaning, „Record of the Art Museum. Princeton University” 41 (1990), no. 2, s. 16–29.

Heymowski A., Reliures armoriees polonaises de lepoque des Jagiellon et des Vasa dans les collections suedoises, w: VIIIe Congres International des Bibliophiles, Varsovie, 2329 juillet 1973, éd. K. Dymkowska, J. Pasztalaniec-Jarzyńska, Varsovie 1985, s. 149–162.

Hipler F., Treters Hosiusbilder, „Pastoralblatt für die Diözese Ermland” 2 (1879), Nr. 6, s. 68–70.

Hozjusz S., Chrześcijańskie wyznanie wiary katolickiej, tłum. J. Wojtkowski, Olsztyn 1999.

Jurkowlaniec G., Cult and Patronage: The Madonna della Clemenza, the Altemps and a Polish Canon in Rome, „Zeitschrift für Kunstgeschichte” 72 (2009), H. 1, s. 69–98.

Jurkowlaniec G., Palestrinas Motet, a Letter from Carlo Borromeo and an Engraving by Tomasz Treter: Andrew Bathorys Souvenirs from His First Roman Sojourn, w: Ars Musica and Its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, ed. P. Gancarczyk, Warsaw 2016, s. 419–437.

Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017.

Kalinowska J.A., Podróże Stanisława Hozjusza. Zarys problematyki, w: Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspekty podroży duchownych, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2014, s. 287–300.

Kalinowska J.A., Stanisław Hozjusz jako humanista (1504–1579). Studium z dziejów kultury renesansowej, Olsztyn 2004.

Kałuski T., Semiotyka w badaniach sfragistycznych, w: Znaki i symbole w przestrzeni publicznej. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Jaworska, R. Jop, K. Madejska, Warszawa 2016, s. 11–19.

Kardynał Stanisław Hozjusz (1504–1579). Osoba, myśl, dzieło, czasy i znaczenie, red. S. Achremczyk et al., Olsztyn 2005.

Kiliańczyk-Zięba J., Czcionką i piórem. Jan Januszowski w roli pisarza i tłumacza, Kraków 2007.

Kiliańczyk-Zięba J., Device as a Creed: Ownership Stamps on Books Belonging to Tomasz Treter, Canonicus et Custos Varmiensis, w: Early Modern Catholicism and the Printed Book. Agents – Networks – Responses, eds. J. Kiliańczyk-Zięba, M. Komorowska (w druku).

Kiliańczyk-Zięba J., Imprese of Non-Noble Intellectuals as Ownership Stamps on Bookbindings: An Example from Sixteenth-Century Poland, „Emblematica” 5 (2021), s. 55–81.

Kiliańczyk-Zięba J., Listy Tomasza Tretera do biskupa Szymona Rudnickiego w sprawie introligatorów i księgarzy braniewskich Hansa i Tobiasa Bretnerów (1606, 1609), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 66 (2022), s. 161–173.

Kuczyński S.K., Człowiek wobec świata herbów, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa 1997, s. 331–339.

Lindberg S.G., Reliures polonaises dans les bibliotheques suedoises de lage gothique, de la renaissance et de la reforme, w: VIIIe Congres International des Bibliophiles, Varsovie, 2329 juillet 1973, éd. K. Dymkowska, J. Pasztalaniec-Jarzyńska, Varsovie 1985, s. 70–121.

Lippincott K., The Genesis and Significance of the Fifteenth-century Italian Impresa, w: Chivalry in the Renaissance, ed. S. Anglo, Woodbridge 1990, s. 49–76.

Loskoutoff Y., Un art de la reforme catholique, t. 2: La symbolique du pape Gregoire XIII (15721585) et des Boncompagni, Paris 2018.

Maisel W., Archeologia prawna Polski, Warszawa 1982.

Michta J., Adopcje i nobilitacje litewskie (Litwinow) w XV–XVIII wieku, Kielce 2017.

Michta J., Heraldyka nobilitowanych w Rzeczypospolitej szlacheckiej, Kielce 2017.

Mroziewicz K., „Regum Poloniae icones” Tomasza Tretera ze zbiorów Biblioteki Królewskiej w Sztokholmie i szwedzkie wątki w losach serii, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa” 15 (2017), s. 25–34.

Niesiecki K., Herbarz polski, red. J.N. Bobrowicz, t. 9, Lipsk 1842.

Nowicka-Struska A., Treter Tomasz, w: Encyklopedia katolicka, t. 19, Lublin 2013, kol. 1009–1010.

Panfil T., Heraldyka kościelna a emblematy, w: Polska heraldyka kościelna. Stan i perspektywy badań, red. K. Skupieński, A. Weiss, Warszawa 2004, s. 143–152.

Piech Z., Herb jako źródło historyczne, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Nowa Seria” 17 (2018), s. 5–44.

Piech Z., Perspektywy polskich badań sfragistycznych, w: Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej. Stan i perspektywy badań, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, Warszawa 2006, s. 54–55.

Piech Z., Uwagi o typologii i nazewnictwie pieczęci w polskich i zagranicznych badaniach sfragistycznych, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015, s. 15–46.

Piech Z., Znak jako przedmiot badań historycznych, w: Pamiętnik Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. 1, cz. 2, red. J. Staszewski, Toruń 1995, s. 245–258.

Pokora J., Sztuka w służbie reformacji. Śląskie ambony 15501650, Warszawa 1982.

Réau L., Iconographie de lart chretien, t. 2: Iconographie de la Bible, vol. 1: Ancien Testament, Paris 1956.

Ruffini M., A Dragon for the Pope: Politics and Emblematics at the court of Gregory XIII, „Memoirs of the American Academy in Rome” 54 (2009), s. 83–105.

Saunders E.A., A Commentary on Iconoclasm in Several Print Series by Maarten van Heemskerck, „Simiolus” 10 (1978–1979), s. 59–83.

Strzyżewski W., Pozaheraldyczna symbolika herbu, w: Znaki i symbole w przestrzeni publicznej. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Jaworska, R. Jop, K. Madejska, Warszawa 2016, s. 21–26.

Trelińska B., Album armorum nobilium regni Poloniae XVI–XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., Lublin 2001.

Trelińska B., Nobilitacje duchowieństwa w Polsce w XVI wieku, w: Polska heraldyka kościelna. Stan i perspektywy badań, red. K. Skupieński, A. Weiss, Warszawa 2004, s. 127–142.

Treter T., Symboliczne medytacje nad życiem Chrystusa, wstęp i tłum. A. Treter, Warszawa 2020.

Umiński J., Zapomniany rysownik i rytownik polski XVI w., ks. Tomasz Treter i jego Theatrum virtutum D. Stanislai Hosii, „Collectanea Theologica” 13 (1932), nr 1–2, s. 13–59.

Wagner A., Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.

Walde O., Storhetstidens litterara krigsbyten. En kulturhistoriskbibliografisk studie, Bd. 1, Uppsala 1916.

Widacka H., Szwedzki poczet władców polskich, czyli Tomasz Treter redivivus, „Biuletyn Historii Sztuki” (2007), z. 3–4, s. 189–202.

Wroniszewski J., Herb i gmerki rodziny Vasanów. Z problematyki późnośredniowiecznej sfragistyki mieszczańskiej, w: Miasta, ludzie, instytucje, znaki, red. Z. Piech, Kraków 2008, s. 779–788.

Zlat M., Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI wieku, w: Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, red. J. Harasimowicz, Warszawa 1990, s. 77–101.

Information

Information: Terminus, 2023, Volume 25, issue 2 (67) 2023, pp. 221 - 242

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Wąż Miedziany i rzekoma nobilitacja. Przyczynek do biografii Tomasza Tretera

English:

The Brazen Serpent and the Alleged Ennoblement: A Case for Tomasz Treter’s Biography

Authors

https://orcid.org/0000-0001-6592-4747

Justyna Kiliańczyk-Zięba
Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland
https://orcid.org/0000-0001-6592-4747 Orcid
All publications →

Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland

Published at: 2024

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Justyna Kiliańczyk-Zięba (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish