Artystki i miłośniczki sztuki – kobiety w żydowskim życiu artystycznym międzywojennej Warszawy. W kręgu Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych

Renata Piątkowska

Artystki i miłośniczki sztuki – kobiety w żydowskim życiu artystycznym międzywojennej Warszawy. W kręgu Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych

Publication date: 2021

Studia Judaica, 2021, Issue 1 (47), pp. 175 - 211

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.007.14609

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Artystki i miłośniczki sztuki – kobiety w żydowskim życiu artystycznym międzywojennej Warszawy. W kręgu Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych

Abstract

Artists and Art Lovers: Women in the Jewish Artistic Life of Interwar Warsaw. In the Circle of The Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts

Research on Jewish artistic life in interwar Warsaw, especially in the context of the activities of the Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts (Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych), reveals active and numerousparticipation of women, both artists and art lovers (by and large a group of professionals, bourgeois, political and social activists, Jewish art collectors). In the article, special attention is paid to Tea Arciszewska and Diana Eigerowa, a collector and philanthropist, the founder of the Samuel Hirszenberg scholarship for students of the Academy of Fine Arts in Warsaw. The author, using selected examples, discusses the role of artists in the artistic community, their individual exhibitions in the Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts (Stanisława Centnerszwerowa, Regina Mundlak), a group of young artists living in Paris (Alicja Hohermann, Zofia Bornstein, Pola Lindenfeld, Estera Karp), as well as a circle of art lovers and patrons, some of whom—such as Tea Arciszewska and Paulina Apenszlak—also dealt with art criticism.

Keywords

sztuki piękne, artystki, kobiety, żydowskie życie artystyczne, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, Warszawa; fine arts, women artists, women, Jewish artistic life, Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts, Warsaw

fine arts, women artists, women, Jewish artistic life, Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts, Warsaw

References

Download references

1. Źródła archiwalne

Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Akta studentów sprzed 1939, numery 256 i 453.

Księga Protokołów Rady Głównej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie.

Archiwum Instytutu Sztuki PAN

Archiwum Instytutu Propagandy Sztuki, Zbiory Specjalne, sygn. 70.

Ziembińska Ewa, Sara Lipska. Artystka wszechstronna, Warszawa 2020 (mps, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Joanny M. Sosnowskiej w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk).

Biblioteka Narodowa

Afisz: „Bal maskowy sztuki i prasy żydowskiej Związku Żydowskich Literatów i Dziennikarzy”, Warszawa 1923, sygn. DŻS IK 2f.

Afisz wystawy Zofii Bornstein w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych, Warszawa 1927, sygn. DŻS IK 2f.

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Album Artysty I, Archiwum Marka i Eugenii Szwarców, nlb.

Tel Aviv Museum of Art (TAMA), The Museum Archive

List Polsko-Palestyńskiej Izby Handlowej z 17 kwietnia 1936, sygn. 283, poz. 2.

2. Źródła opublikowane

Prasa

„Czas” 1936.

„Ewa” 1928–1932.

„Hajnt” 1922, 1936.

„Kurier Polski” 1930, 1936.

„Kurier Poranny” 1936.

„Literarisze Bleter” 1926, 1927.

„Łódź w Ilustracji” (dodatek do „Kuriera

Łódzkiego”) 1930.

„Myśl Polska” 1936.

„Nasz Kurier” 1921, 1922.

„Nasz Przegląd” 1923–1939.

„Nasz Przegląd Ilustrowany” 1927–1932.

„Nowy Dziennik” 1930.

„Nowy Głos” 1938.

„Ost und West” 1902.

„Polska Zbrojna” 1934.

„Robotnik” 1929.

„Ster” 1937.

„Wiadomości Literackie” 1936, 1937.

Inne źródła drukowane

9 Wystawa Zbiorowa. Czerwiec – Lipiec 1924, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, Warszawa [1924].

XVII Wystawa Prac Dekoracyjnych Alicji Hohermann. Październik 1925 Listopad, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, Warszawa [1925].

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 4: Życie i twórczość Geli Seksztajn, oprac. Magdalena Tarnowska, Warszawa 2011.

Arciszewska Tea, Miriaml, Pariz 1959.

Fragmented Mirror: Exhibition of Jewish Artists, Berlin 1907, red. Batsheva Goldman-Ida, [kat. wystawy], Tel Aviv Museum of Art, Tel Aviv 2009.

Katalog Wystawy Grupy Plastyków Nowoczesnych. Konstantego Mackiewicza. Grupy „Kolor”. Kazimierz Dolny w malarstwie, Instytut Propagandy Sztuki, 10 czerwca – 10 lipca 1933, Warszawa [1933].

Katalog wystawy Ireny i Natana Rajngewirców. Gobeliny, kilimy, meble, drzeworyty, druki. Słowo wstępne Anatola Sterna, styczeń, luty 1926, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, Warszawa [1926].

Katalog Wystawy Prac Artystów Żyd. Warszawa Gmina Lato 1921, Warszawa [1921].

Lista adwokatów Okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie (okrąg Izby Adwokackiej Warszawskiej) na dzień15 grudnia 1938 r., Warszawa 1938.

Mortkowicz-Olczakowa Hanna, Bunt wspomnień, Warszawa 1961.

Salon Doroczny LXXXVII. Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, [kat. wystawy], Warszawa [1938].

Singer Isaac Bashevis, Przyjaciel domu, [w:] tenże, Śmierć Matuzalema i inne opowiadania, tłum. Maria Olejniczak-Skarsgård, Warszawa 2006.

Sprawozdanie z budowy i opis gmachu 1928–1936, Komitet Budowy Gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej przy Wielkiej Synagodze w Warszawie, Komisja Techniczna, Warszawa 1936.

Statut Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 1924.

Świadectwa obecności. Polskie życie artystyczne we Francji w latach 1900–1939. Diariusz wydarzeń z wyborem tekstów, cz. 2: Lata 1922–1929, wybór, oprac. i wprowadzenie Anna Wierzbicka, Warszawa 2015.

Wystawa Grupy Art. Mal. p.n. „Kolor”: od 20.V do 2.VI.1930, wstęp Mieczysław Sterling, [kat. wystawy], Salon Sztuki Czesława Garlińskiego, Warszawa [1930].

Wystawa obrazów Miry Zylowej. Luty 1936, [kat. wystawy], wstęp Tytus Czyżewski, Warszawa [1936].

Wystawa p.n. „Estetyka w życiu codziennem”. LXVI, wrzesień1932, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, [kat. wystawy], Warszawa [1932].

Wystawa pośmiertna prac b. p. Józefa Seidenbeutla. Katalog wydany i ułożony przez M. i E. Seidenbeutlów, Warszawa [1923].

Wystawa zbiorowa prac: Mieczysława Siemińskiego, Eustachego Pietkiewicza, Mariana Strońskiego, Grupy Artystów Plastyków „Zwornik”, oraz bieżąca: Poli Lindenfeldówny, Zenobiusza Poduszko, Marka Szapiro i Gustawa Szulca, [kat. wystawy], Miejska Galeria Sztuki, Łódź1930.

3. Opracowania

Arciszewska Tea, I. L. Perec mont zajn teater (fun majne zichrones un refleksn), [w:] Almanach. Arojgegebn durch Farajn fun Jidiszer Literatn un Żurnalistn in Frankrajch, Pariz 1955.

Bacon Gershon, Mieses Józef, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, red. Gershon David Hundert, YIVO | Mieses, Józef (yivoencyclopedia.org) [dostęp: 12 sierpnia 2021].

Borzymińska Zofia, Lewin Gerszon, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, red. Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski, Warszawa 2003, t. 2. Brubaker Rogers, Nacjonalizm inaczej. Struktura narodowa i kwestie narodowe w nowej Europie, tłum. Jan Łuczyński, Warszawa–Kraków 1998.

Czy wiesz kto to jest?, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938.

Fuks Marian, Mieses Józef, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 21, red. Emanuel

Rostworowski, Wiesława Albrecht i in., Wrocław–Warszawa 1976.

Geller Aleksandra, „Literarisze Bleter” (1924–1939), [w:] Studia z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), red. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa 2012.

Gerber Rafał, Muzeum im. Mathiasa Bersohna przy Wyzn. Gminie Żydowskiej w Warszawie, Warszawa 1939.

Głuchowska Lidia, „Międzynarodówka ducha” i inne utopie. Glossy do dziejów pewnego kongresu, [w:] Awangarda i państwo, [kat. wystawy], red. Dorota Monkiewicz, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź2018.

Godlewska Joanna, Polski Żyd. Jakub Apenszlak jako krytyk teatralny, „Pamiętnik Teatralny” 41 (1992), z. 1–4.

Konstantynów Dariusz, „Sztuka żydowska”. O jednym z pojęć nacjonalistycznej krytyki artystycznej w Polsce międzywojennej, „Kwartalnik Historii Żydów” 65 (2016), nr 2.

Kopciowski Adam, Wos hert zich in der prowinc? Prasa żydowska na Lubelszczyźnie i jej największy dziennik „Lubliner Tugblat”, Lublin 2015.

Kubaszewska Hanna, Makowska Urszula (uzup.), Natanson (Natansonowa) Bella (Bela), [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, red. Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Małgorzata Biernacka, Warszawa 1998.

Landau-Czajka Anna, Polska to nie oni. Polska i Polacy w polskojęzycznej prasie żydowskiej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.

Lisek Joanna, Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.), Sejny 2019.

Livnat Aviv, Far undzere kinstler: Tea Arciszewska and the Jewish Artists, [w:] Art. in Jewish Society, red. Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Małgorzata Stolarska-Fronia, Tamara Sztyma, Warszawa–Toruń2016.

Makowska Urszula, Ogrody Abrahama Ostrzegi, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 4 (2017), nr 12.

Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000.

Malinowski Jerzy, Polska awangarda w Niemczech 1900–1933, [w:] Między Polską a światem. Od średniowiecza po lata II wojny światowej, red. Mieczysław Morka, Piotr Paszkiewicz, Warszawa 1993.

Malinowski Jerzy, Brus-Malinowska Barbara, W kręgu École de Paris. Malarze żydowscy z Polski, Warszawa 2007.

Molisak Alina, Zionism in Polish, or on a Few of Jakub Appenszlak’s Texts, [w:] Polish and Hebrew Literature and National Identity, red. Alina Molisak, Shoshana Ronen, Warszawa 2010.

Piątkowska Renata, Jakub Apenszlak jako współtwórca Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, „Midrasz” 14 (2010), nr 6.

Piątkowska Renata, Malarki warszawskiej grupy „Kolor”, „Aspiracje” 2009.

Piątkowska Renata, „Na palecie kobiecej”. Stanisława Centnerszwerowa i Regina Mundlak – dwie perspektywy twórcze, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, red. Joanna Lisek, Wrocław 2010.

Piątkowska Renata, Studenci wyznania mojżeszowego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1923–1939). Studia – debiuty – kariery, „Biuletyn Historii Sztuki” 77 (2015), nr 4.

Plach Eva, Feminism and Nationalism on the Pages of “Ewa: Tygodnik” 1928–1933, „Polin” 18 (2005).

Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, t. 3, oprac. Piotr Majewski, red. Grzegorz Mazur, Warszawa 2005.

Powalska Izabela, Wokół Tańczącego Ognia”. Kobiety artystki w grupie Jung Idysz, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 5 (2018), nr 13.

Rawicz Melech, Majn leksikon, t. 3, Montreal 1958.

Rawicz Melech, Tłomackie 13 (Farejn fun Jidisze Literatn un Żurnalistn in Warsze), [w:] tenże, Dos majse buch fun majn lebn. Jorn in Warsze 1921–1934, tłum. Magdalena Ruta, Tel Aviv 1975.

Rogozik Janina Katarzyna, „Nasz Przegląd”: między „hajntyzmem” a „mechesyzmem”, „Zeszyty Prasoznawcze” 40 (1997), nr 1–2; 40 (1997), nr 3–4.

Sandel Józef, Stanisława Centnerszwerowa, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, red. Jolanta Maurin-Białostocka i in., Warszawa 1971.

Sosnowska Joanna, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880–1939, Warszawa 2003.

Steffen Katrin, Jüdische Polonität: Ethnizität und Nation im Spiegel der polnischsprachigen jüdischen Presse 1918–1939, Göttingen 2004.

Steffen Katrin, „Polska – to także my!”. Prasa polsko-żydowska (1918–1939), [w:] Studia z dziejów trójjęzycznej prasy żydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), red. Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa 2012.

Szabłowska-Zaremba Monika, Dziennikarki międzywojennej prasy polsko-żydowskiej (wstępne rozpoznanie), „Archiwum Emigracji” 17 (2014), z. 1–2.

Szabłowska-Zaremba Monika, Portret syjonistki z łam „Ewy”, tygodnika dla pań(1928–1933), [w:] Żydzi wschodniej Polski, seria 3: Kobieta żydowska, red. Anna Janicka, Jarosław Ławski, Barbara Olech, Białystok 2015.

Szarejko Piotr, Słownik lekarzy polskich XIX wieku, t. 4, Warszawa 1997.

Szewczyk Agnieszka, Grupa Kolor, [w:] Sztuka wszędzie. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1944, red. Jola Gola, Maryla Sitkowska, Agnieszka Szewczyk, [kat. wystawy], Warszawa 2012.

Tarnowska Magdalena, Feliks Frydman, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, red. Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski, Warszawa 2003, t. 1.

Trunk Jechiel Jeszaja, Pojln. Zichrojnes un bilder, Nju Jork 1944–1953, t. 5.

Umińska Bożena, Postać z cieniem. Portrety Żydówek w polskiej literaturze od końca XIX wieku do 1939 roku, Warszawa 2001.

Wapiński Roman, Narodowa Demokracja, 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980.

Weiser Keith (Kalman), Jewish People, Yiddish Nation: Noah Prylucki and the Folkists in Poland, Toronto 2011.

Wierzbicka Anna, Regina Mundlak, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, red. Janusz Derwojed, Warszawa 1993.

Żebrowski Rafał, Koerner Mojżesz, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, red. Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski, Warszawa 2003, t. 1.

Żebrowski Rafał, Żydowska Gmina Wyznaniowa w Warszawie 1918–1939. W kręgu polityki, Warszawa 2012.

Information

Information: Studia Judaica, 2021, Issue 1 (47), pp. 175 - 211

DOI: https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.007.14609

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Artystki i miłośniczki sztuki – kobiety w żydowskim życiu artystycznym międzywojennej Warszawy. W kręgu Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych

English:

Artists and Art Lovers: Women in the Jewish Artistic Life of Interwar Warsaw. In the Circle of The Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts

Authors

Renata Piątkowska

https://orcid.org/0000-0003-3101-2488

Museum of the History of Polish Jews POLIN, Mordechaja Anielewicza 6, 00-157 Warszawa 9Poland)

Polish Institute of World Art Studies, 00-040 Warszawa, Warecka 4/6

Published at: 2021

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND

Percentage share of authors:

Renata Piątkowska (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 971

Number of downloads: 1671

<div id="cke_pastebin"> Artists and Art Lovers: Women in the Jewish Artistic Life of Interwar Warsaw. In the Circle of The Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts</div>

Download xml