Zagadkowe początki Rychwała

Tomasz Jurek

Zagadkowe początki Rychwała

Publication date: 06.2022

Polonia Maior Orientalis, 2022, IX, pp. 19 - 39

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.22.001.15923

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Zagadkowe początki Rychwała

Abstract

Artykuł dotyczy początków miasta Rychwał (położonego na południe od Konina). Dotychczas jego założenie datowano na przełom XIV i XV w. Ponowna analiza źródeł, w tym przekazów dotąd nieznanych lub nieuwzględnianych, pozwala datować lokację miasta na lata ok. 1350-1360. Założycielem był Wawrzyniec z Królikowa (herbu Zaremba), kasztelan poznański (zm. 1379), którego potomkowie posiadali potem te dobra przez kilkaset lat. Racją ekonomiczną powstania miasta było położenie w dogodnym punkcie na ważnym trakcie tranzytowym z Wrocławia do Torunia, dokładnie w połowie drogi między Stawiszynem a Koninem. Miasto określano początkowo jako Nowe Miasto, dopiero z czasem przyjęła się nazwa Rychwałd lub Rychwał, będąca spolszczeniem niemieckiego toponimu Reichwalde. Prawdopodobne nazwę taką nosiła istniejąca wcześniej wieś, na gruntach której założono miasto. Wieś ta powstała przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV w. w wyniku karczunku okolicznych lasów przez niemieckich osadników (czemu odpowiada wspomniana nazwa). Śladem tej wsi jest istniejąca potem przez wieki podmiejska osada Stara Wieś oraz kaplica „za miastem”, wspominana jeszcze w 1608 r. W aneksie opublikowany został dokument dotyczący wójtostwa miasta Misktat z 1366 r. Stanowić on może analogię dla nieznanego nam dokumentu w sprawie lokacji Rychwała.

The article concerns the beginnings of the town of Rychwał (located south of Konin). Until now its foundation dates back to the turn of the 14th and 15th centuries. A re-analysis of sources, including those hitherto unknown or not taken into account, allows dating the town’s foundation at around 1350-1360. The founder was Wawrzyniec from Królikowo (coat of arms Zaremba), the castellan of Poznan (d. 1379), whose descendants owned this property for several hundred years. The economic rationale for the town’s establishment was its location at a convenient point on the important transit route from Wrocław to Toruń, exactly halfway between Stawiszyn and Konin. Initially the town was referred to as Nowe Miasto (New Town), but in time the name Rychwałd or Rychwał was adopted, which was a polonization of the German toponym Reichwalde. Such a name was probably given to an earlier existing village, on the grounds of which the town was founded. The village was probably founded at the turn of the 13th and 14th centuries as a result of the clearing of the surrounding forests by German settlers (which corresponds to the mentioned name). A trace of this village is the suburban settlement of Stara Wieś, which existed for centuries, and a chapel „outside the city”, mentioned as early as 1608. It may serve as an analogy for an unknown document regarding the location of Rychwał.

References

Download references

Źródła:

Archiwum Państwowe w Gdańsku

Archiwum Państwowe w Poznaniu

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie

Archiwum Diecezjalne we Włocławku

Źródła drukowane:

Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku (2017), red. K. Chłapowski, M. Słoń, Warszawa

Kodeks dyplomatyczny Polski (1848), t. II, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1878), t. II, [wyd. I. Zakrzewski], Poznań

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1879), t. III, [wyd. I. Zakrzewski], Poznań

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1908), t. V, wyd. F. Piekosiński, Poznań

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1999), t. XI, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jasiński, T. Jurek, I. Skierska, Poznań

Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow, czyli Księga henrykowska (1991), Wrocław

Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum (1890), wyd. 2, [wyd. I. Zakrzewski], t. I, Poznań

Matricularum Regni Poloniae summaria (1910), wyd. T. Wierzbowski, t. IV, cz. 1, Warszawa

Nowa kronika pruska (2017), wyd. S. Zonenberg, K. Kwiatkowski, Toruń

Preußisches Urkundenbuch (1960), t. IV, wyd. H. Koeppen, Marburg

Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku (1981), wyd. H. Kowalewicz, W. Kuraszkiewicz, t. V, Wrocław

Mapy:

Theodora Philipa von Pfaua (1773)

Karola Perthéesa (1791)

Davida Gilly’ego (1802)

Opracowania:

Bieniak J. (1997), Krąg rodzinny Jadwigi z Żerkowa, [w:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań

Bieniak J. (2002), Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [przedruk w:] tegoż, Polskie rycerstwo średniowieczne. Wybór pism, Kraków

Bogucka M., Samsonowicz H. (1986), Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław

Brzeziński W. (2012), Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, Wrocław

Dudziński P. (2012), Fryz heraldyczny w zespole klasztornym w Lądzie nad Wartą. Próba analizy historycznej i heraldycznej, Ląd-Piła

Eichler E., Walther H. (1975), Ortsnamenbuch der Oberlausitz, t. I, Berlin

Gąsiorowski A. (1969), Krajobraz naturalny i rozwój osadnictwa. Organizacja społeczna i rozwój gospodarstwa wiejskiego, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I, red. J. Topolski, Poznań

Gąsiorowski A. 1974 (), Marcin ze Sławska, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIX, Wrocław

Grygiel R. (2001), Curia cum fortalicio (dwór i wieża obronna) podstawą układu rezydencjonalnego późnośredniowiecznej siedziby rycerskiej w Wielkopolsce, [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa

Grygiel R., Jurek T. (1996), Doliwowie z Nowego Miasta, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź

Hładyłowicz K. J. (1932), Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów

Jana Łaskiego Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej (1880), wyd. J. Łukowski, t. I, Gniezno

Jurek T. (2005-2008), Metryka miasta Śmigla, „Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej”, z. 12

Jurek T. (2006), Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, [w:] Szamotuły. Karty z dziejów miasta 1, Szamotuły

Jurek T. (2011), Potyczka pod Koninem (24 IX 1331 r.), [w:] In tempore belli et pacis. Ludzie – Miejsca – Przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, Warszawa Kaczmarek Z., Stępień J. (1994), Dzieje Rychwała, Konin

Knie J. G. (1845), Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der königl. Preuß. Provinz Schlesiens, Breslau

Kopiński K. (2005), Gospodarcze i społeczne kontakty Torunia z Wrocławiem w późnym średniowieczu, Toruń

Kozak A. (2020), Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (koniec XIV – początek XVI wieku), Poznań

Kozierowski S. (1922), Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. II, Poznań

Kuhn W. (1971), Die Entstehung des mittelalterlichen schlesischen Kraftfeldes, [przedruk w:] tegoż, Beiträge zur schlesischen Siedllungsgeschichte, München

Kuhn W. (1971), Einige Sonderformen schlesischer Ortsnamen, [przedruk w:] tegoż, Beiträge zur schlesischen Siedlungsgeschichte, München

Kuhn W. (1974), Die Städtegründungspolitik der schlesischen Piasten im 13. Jahrhundert, vor allem gegenüber Kirche und Adel, Hildesheim

Kuhn W. (1984), Die Besiedlung des Auraser Waldlandes, [przedruk w:] tegoż, Neue Beiträge zur schlesischen Siedlungsgeschichte, Sigmaringen

Librowski S. (1974), Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, cz. 1: Akta przechowywane w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 28

Librowski S. (1976), Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, cz. 2: Akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, z. 1, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1976, t. 32

Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany (2018), t. XV, Kraków

Pakulski J. (1997), Familia Wawrzyńca z Królikowa herbu Zaremba do połowy XV wieku, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, Toruń

Paravicini W. (1989), Die Preussenreisen des europäischen Adels, t. I, Sigmaringen Rosin R. (1963), Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa 1889, s. 75.

Szymczakowa A. (1998), Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź

Tyc T. (1924), Początki kolonizacji wiejskiej na prawie niemieckim w Wielkopolsce (1200-1333), Poznań

Weymann S. (1953), Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, „Przegląd Zachodni”, t. 9, nr 6-8

Wędzki A. (1987), Ze studiów nad procesami osadniczymi ziem Polski Zachodniej. Wybrane zagadnienia, Wrocław

Wiesiołowski J. (1980), Sieć miejska w Wielkopolsce w XIII-XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 28

Wiesiołowski J. (1990), Miasto w przestrzeni społecznej późnego średniowiecza, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. IV, red. S.K. Kuczyński,

Włodarski A. (1927), Zarembowie Rychwalscy. Zapomniany ród wielkopolski, Warszawa

Zajączkowski S. M. (1929), Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lwów

Zierhofferowie Z. i K. (1987), Nazwy miast Wielkopolski, Poznań

Związek T. (2013), Najstarszy rejestr poboru nadzwyczajnego i szosu z 1507 roku z terenów powiatu konińskiego, „Rocznik Koniński”, t. 18

Netografia:

Łojko J., Maciejewska J., 600-lecie miasta Rychwał, 2013, http://old.rychwal.pl/images/2013/k2.pdf

http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/6054/Rychwal/https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/16376/edition/26419/content

http://maps.mapywig.org/m/Polish_maps/series/126K_Mapa_Kwatermistrzostwa/TKKP126K_ark-04_Kol_I_Sek_III_Kalisz_600dpi_BCPolona.jpg

Information

Information: Polonia Maior Orientalis, 2022, IX, pp. 19 - 39

DOI: https://doi.org/10.4467/27204006PMO.22.001.15923

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Zagadkowe początki Rychwała

English:

Enigmatic Origins of the Rychwał

Authors

Tomasz Jurek

https://orcid.org/0000-0003-4519-0883

Polish Academy of Sciences
Poland

Published at: 06.2022

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Tomasz Jurek (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 477

Number of downloads: 1012

<p> Enigmatic Origins of the Rychwał</p>

Download xml