FAQ
Kalisz Society of Friends of Science logo

Dąbianin Lajwe Wołkowicz i jego relacja pt. „Dąbie” z Archiwum Getta Warszawy (tzw. Archiwum Ringelbluma)

Publication date: 11.2023

Polonia Maior Orientalis, 2023, X, pp. 329 - 348

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.23.017.17790

Authors

Przemysław Nowicki
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
All publications →

Titles

Dąbianin Lajwe Wołkowicz i jego relacja pt. „Dąbie” z Archiwum Getta Warszawy (tzw. Archiwum Ringelbluma)

Abstract

To kolejna publikacja relacji Lajwego Wołkowicza pt. „Dąbie” w przekładzie z języka jidysz na polski, ale pierwsza w korelacji z informacjami na temat pełnych personaliów jej autora – imienia, daty i miejsca urodzenia, a ponadto imion rodziców i rodzeństwa, dziennych dat urodzeń, statusu rodzinnego oraz pozycji społecznej najbliższej rodziny świadka i innych osób z tego dokumentu, żyjących i pracujących w przedwojennym, niewielkim mieście w powiecie kolskim. Prezentowane w artykule świadectwo pochodzi z Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma (Oneg Szabat). Jest to niezwykle ważne źródło dotyczące zagłady Żydów w powiecie kolskim (1941 i 1942 r.) oraz funkcjonowania pierwszego ośrodka zagłady utworzonego na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy, zorganizowanego w Chełmnie nad Nerem. Lajwe Wołkowicz opowiada o wojennych losach społeczności żydowskiej Dąbia. Do Koła został wysłany przez miejscowy Judenrat 11 grudnia 1941 r. Przejeżdżając przez Chełmno, przy otwartych drzwiach kościoła zauważył bagaże. Zatrzymał się i wszedł do środka. Nikogo nie było w środku i nikt nie kwestionował jego obecności w wiosce. W Kole nie było Żydów na ulicach, ale spotkał się z dwoma członkami Judenratu. Powiedzieli mu o transportach do Chełmna (Kulmhof), podobnie jak miejscowy Polak, którego spotkał dwukrotnie podczas podróży. Lajwe Wołkowicz uciekł z Dąbia w dniu rozpoczęcia wywózek. Spędził około pięciu tygodni w Grabowie, zanim ostatecznie udał się do Warszawy i spisał swoje zeznania.

 

References

Download references
Źródła:

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie: Podziemne Archiwum Getta Warszawy

Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Koninie: Akta Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Dąbie (pow. kolski)

Urząd Stanu Cywilnego w Dąbiu: Księgi metrykalne ludności żydowskiej z lat 1921-1938

Źródła drukowane:

Archiwum Ringelbluma. Dzień po dniu Zagłady (2008), wybór i oprac. red. M. Markowska, wyd. 1, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Dzień po dniu Zagłady (2011), wybór i oprac. red. M. Markowska, wyd. 2, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 1: Listy o Zagładzie (1997), oprac. R. Sakowska, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 6: Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty (2012), oprac. A. Bańkowska, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 9: Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty (2012), oprac. M. Siek, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat” (2013), oprac. A. Bańkowska, T. Epsztein, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka (2013), oprac. E. Wiatr, B. Engelking, A. Skibińska, Warszawa

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 36: Uzupełnienia (2020), oprac. E. Bergman, T. Epsztein, Warszawa

Epsztein T. (2011), Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. Inwentarz, Warszawa

Nowicki P., Kuberczyk T. (2012), Z Archiwum Ringelbluma: Relacje Uszera Taube i Wołkowicza jako źródła do badań nad zagładą Żydów z powiatów konińskiego i kolskiego, [w:] Mniejszości narodowe w Wielkopolsce i ich dziedzictwo, t. 1: Żydzi, red. P. Kwiatkiewicz, Poznań

Nowicki P. (2019), Zeznanie Sary Menche z Archiwum Instytutu Jad Waszem. Źródło do poznania losóżydowskiej rodziny z Izbicy Kujawskiej – przed, w czasie i po II wojnie światowej, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 34

The Ringelblum Archive. Annihilation-Day by Day (2008), ed. M. Markowska, Warszawa

The Ringelblum Archive. Underground Archive of the Warsaw Ghetto, vol. 5: The Last Stage of Resettlement is Death. Pomiechówek, Chełmno on the Ner, Treblinka (2021), ed. B. Engelking, A. Skibińska, E. Wiatr, Warszawa

Prasa:

„Gazeta Kolska” – 1932, 1933, 1935, 1936, 1937, 1939

Opracowania:

Bergman E., Jagielski J. (1996), Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa

Ferenc M. (2021), Każdy pyta, co z nami będzie”. Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie, Warszawa

Gmina żydowska w Dąbiu nad Nerem (powiat kolski), [w:] Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski i Śląska w latach 1918-1942 (2008), oprac. T. Kawski, M. Opioła, Toruń

Gołdyn P. (2010), Początek wojny w Dąbiu nad Nerem widziany oczami nastolatki, [w:] II wojna światowa w Wielkopolsce Wschodniej. Wybrane aspekty, red. P. Gołdyn, Konin

Grzanka B. (2022), Przybysze z zaświatów”. Uciekinierzy z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie, Chełmno

Imiona przez Żydów polskich używane (2002), wstęp i red. L. Kośka, wyd. 1, Kraków

Litka P., Pawlikowski G. (2016), Henryk Mania – ostatni Polak skazany za udział w zbrodni Holocaustu, [w:] Zjawisko ludobójstwa w XX i XXI wieku, red. M. Malczyńska-Biały, G. Pawlikowski, K. Żarna, Rzeszów

Lorek Z., Grzegorczyk A. (2013), Przypadek Szmyrło Landaua. Przyczynek do dziejóŻydów dąbskich, „Rocznik Kolski”, nr 6

Łuczak Cz. (1993), Dzień pod dniu w okupowanej Wielkopolsce i Ziemi Łódzkiej (Kraj Warty), Poznań

Montague P. (2014), Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. T. S. Gałązka, Wołowiec

Mujta J. S. (1998), Miasto Dąbie w XIX i XX wieku, Konin

Mujta J. S. (2007), Monografia powiatu kolskiego. Przeszłość i teraźniejszość, Koło Nawrocki S. (1986), Wielkopolska w okresie zarządu wojskowego, [w:] Zbrodnie Wehrmachtu w Wielkopolsce w okresie zarządu wojskowego (1 września – 25 października 1939), Kalisz

Nowicki P. (2008), O Abramie Roju, pierwszym uciekinierze z obozu zagłady na polskich terenach wcielonych do Rzeszy, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 23

Nowicki P. (2009), Zanim „przybył z zaświatów”, nazywał się Winer. Krąg rodzinny i konspiracyjny Szlamka, uciekiniera z ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały. Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk”, nr 5

Nowicki P. (2010), Żydzi z powiatu kolskiego – „stali” i „dorywczy” współpracownicy konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, „Rocznik Kolski”, nr 3

Nowicki P. (2019), Tabaczyńska Gołda (Gucia, Guta), [w:] Włocławski Słownik Biograficzny, t. 8, red. S. Kunikowski, Włocławek

Nowicki P. (2021), Medalion „Człowiek jest mocny” opatrzony komentarzem historycznym, „Rocznik Kolski”, nr 14

Porzycki W. (1997), Posłuszni aż do śmierci. (Niemieccy urzędnicy w Kraju Warty 1939-1945), Poznań

Rybczyński P. (1986), Zbrodnie Wehrmachtu w rejonie konińskim, [w:] Zbrodnie Wehrmachtu w Wielkopolsce w okresie zarządu wojskowego (1 września – 25 października 1939), Kalisz

Stańczyk M., Nowicki P. (2011), Pamięci Abrama Roja, uciekiniera z pierwszego obozu zagłady na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy, „Tygodnik Kujawski” nr 16, 22 lipca – 4 sierpnia 2011

Wąsowicz P. (2020), Znaczący fragment dziejów. Historia społeczności żydowskiej w Dąbiu nad Nerem, [w:] Dąbie. Miasto wielu kultur. Materiały z konferencji zorganizowanej w Dąbiu nad Nerem 12 i 13 września 2020 r. w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa, red. H. Świeszczakowska, Warszawa

Wilczyk W. (2009), Niewinne oko nie istnieje/There’s No Such Thing As An Innocent Eye, Łódź

Information

Information: Polonia Maior Orientalis, 2023, X, pp. 329 - 348

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Dąbianin Lajwe Wołkowicz i jego relacja pt. „Dąbie” z Archiwum Getta Warszawy (tzw. Archiwum Ringelbluma)

English:

Lajwe Wołkowicz From DąBie and His Report "Dąbie" From the Underground Archive of the Warsaw Ghetto (The Ringelblum Archive)

Authors

Włocławskie Towarzystwo Naukowe

Published at: 11.2023

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Przemysław Nowicki (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

English, Polish