FAQ

Akta spraw sądowych i orzecznictwo sądowe z okresu II RP jako źródło historyczne. Węzłowe problemy kwerendy i metodyki archiwalnej na przykładzie badań nad fideikomisami familijnymi

Publication date: 31.03.2020

Cracow Studies of Constitutional and Legal History, Volume 13 (2020), Volume 13, Issue 1, pp. 25 - 50

https://doi.org/10.4467/20844131KS.20.003.11769

Authors

Tomasz Kucharski
Nicolaus Copernicus University in Toruń
, Poland
https://orcid.org/0000-0002-5363-7529 Orcid
All publications →

Titles

Akta spraw sądowych i orzecznictwo sądowe z okresu II RP jako źródło historyczne. Węzłowe problemy kwerendy i metodyki archiwalnej na przykładzie badań nad fideikomisami familijnymi

Abstract

Court Case Files and Court Judgments from the Second Republic of Poland as a Historical Source: Key Archival and Methodological Issues in an Example of Research on Family fideicommissa

The article is the result of archival research, executed under the leadership of Prof. Zbigniew Naworski within the framework of an academic project financed by the National Science Centre (the OPUS 14 program). The author tries to show basic rules and problems associated with research on civil court case files in Polish archives from the interwar period. The starting points for his considerations are the history of Polish archival law on the criteria for the assessment of the archival value of court files, and the consequences of adopting them into practice. Besides that, he tries to emphasize how essential the archival finding aids are for this type of research, as well as how their absence is a key issue to the effectiveness of archival research. Those are crucial factors, especially when a legal historian needs to work on numerous, diffused, and not always organized archival collections. Unfortunately, this is an issue with interwar court case files. The author suggests how the archival staff might improve the shaping of the archival inventories on court case files, to make them more accessible and easier to work with. He also tries to demonstrate the advantages of creating other archival aids on this type of source material –especially archival descriptive inventories and indexes which are very helpful for preliminary research. In the end, the author shares his experiences of his attempts to reconstruct or regain lost court case files using other archival collections of sources of interwar family archives or barristers files.

*Artykuł został przygotowany w toku realizacji projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w programie OPUS 14 (nr 2017/27/B/HS5/02679) zatytułowanego Fideikomisy familijne w Drugiej Rzeczypospolitej w świetle orzecznictwa sądów cywilnych. Dzieje funkcjonowania feudalnej instytucji prawnej w obrocie prawnym państwa nowoczesnego. Tekst ma charakter historycznoprawny, wykorzystuje jednak i silnie nawiązuje do terminologii i metod badawczych archiwistyki. W konsekwencji w dalszym toku wywodu będęużywałw skrótowej formie standardowych skrótów używanych w nauce i praktyce archiwalnej.

References

Przywołane źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy [APB]

Sąd Grodzki w Kcyni (nr zespołu 2662), 35–36, 43, 45–58, 60–61, 64–68, 70–72, 76, 79–81, 88–89, 91, 97–100, 104, 108, 114, 115–117, 131, 285, 287, 297, 339, 357, 829, 852, 857, 862, 870, 872, 885–886, 892, 895, 897–898, 900–908, 910–911, 913, 917–918, 934–937, 939, 945, 949, 956, 969, 981, 989, 991, 995–998, 1005, 1021, 1026, 1030, 1039, 1041–1042, 1091, 1108, 1123, 1125, 1130, 1133–1134, 1136, 1138–1139, 1140, 1141–1142, 1144, 1146–1150, 1152.

Archiwum Państwowe w Kielcach [APKiel]

Archiwum Ordynacji Myszkowskiej (nr zespołu 288), sygn. 777, 783, 785, 797, 855, 907, 914, 949, 1953, 1121, 1137, 1142, 1147, 1510, 1595, 1607.

Archiwum Państwowe w Poznaniu [APP]

Majątek Kobylniki – Twardowscy (nr 5289), sygn. 1, 3–4.

Majątek Krucz-Goraj – Hochbergowie (nr 944), sygn. 1215–1216.

Majątek Przygodzice – Radziwiłłowie (nr 957), sygn. 116–118, 245–249.

Sąd Grodzki w Poznaniu (nr zespołu 2024), sygn. 16, 28, 111, 454, 542, 841, 902, 1114, 1327, 1338, 1636, 1775, 1998, 2533, 2735, 3268, 3905, 4083, 4157, 4800, 5516, 5559, 5560, 5805, 6221, 6717, 6790, 7280, 7281, 7988, 8218, 8382, 8442, 9883, 10005, 10027, 10343, 10687, 10688, 11513, 11591.

Urząd Wojewódzki Poznański (nr zespołu 296), sygn. 6171, 6196.

Archiwum Państwowe w Toruniu [APT]

Akta adwokata Tadeusza Sokolnickiego w Grudziądzu (nr zespołu 1413), sygn. 110.

Sąd Okręgowy w Grudziądzu (nr zespołu 1387), sygn. 83, 92.

 

Źródła prawa

Niemiecki kodeks cywilny wraz z ustawą zaprowadzającą, przeł. Tadeusz Zborowski, Poznań: druk i nakł. Jarosława Leitgebra, 1899.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 1937 r. o przechowywaniu i niszczeniu akt i ksiąg w sprawach sądowych i administracji sądowej (Dz.U. 1937 nr 42 poz. 335). [Rozporządzenie z 1937 r.]

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 1975 r. w sprawie okresów przechowywania i warunków niszczenia akt spraw sądowych lub przekazywania ich archiwom państwowym (Dz.U. 1975 nr 43 poz. 220). [Rozporządzenie z 1975 r.]

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 maja 1989 r. w sprawie okresów przechowywania i warunków niszczenia akt spraw sądowych lub przekazywania ich archiwom państwowym (Dz.U. 1989 nr 28 poz. 150).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 marca 2004 r. w sprawie archiwizowania akt spraw sądowych (t.j. Dz.U. 2014 poz. 991).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.R.P. 1932 nr 102 poz. 863).

Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 1985 nr 31 poz. 137).

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2001 nr 98 poz. 1070).

 

Pomoce archiwalne

Spyta, Bronisława, oprac. Archiwum Książąt Pszczyńskich. Przewodnik po zespołach 1287–1945. Warszawa: Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Katowicach. Oddział Terenowy w Pszczynie, 1973.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Okręgowy w Bydgoszczy z lat 1920–1939, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 65.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Okręgowy w Chojnicach z lat 1930–1937, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2281.

Kucharski, Mariusz i Rymer, Eliza, oprac. Inwentarz zespołu akt: Sąd Grodzki w Kcyni z lat [1873] 1920–1939 [1963], Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2662.

Kucharski, Mariusz i Rymer, Eliza, oprac. Inwentarz zespołu akt: Sąd Grodzki w Łabiszynie z lat 1920–1939, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2663.

Błaszczyński, Czesław, oprac. Inwentarz zespołu akt: Sąd Powiatowy i Grodzki w Łobżenicy, pow. Wyrzysk, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 85.

Kucharski, Mariusz i Rymer, Eliza, oprac. Inwentarz zespołu akt: Sąd Grodzki w Szubinie z lat [1873] 1920–1939 [1953], Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2664.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Grodzki w Nowem, pow. Świecie z lat 1875–1970, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2665.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Grodzki w Bydgoszczy z lat 1880–1949, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2704.

Kucharski, Mariusz, oprac. Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Grodzki w Czersku, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2652.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Grodzki w Tucholi (Amstgericht Tuchel) z lat 1894–1958, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, nr zespołu 2289.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Grodzki w Chojnicach z lat 1930–1937, Archiwum Państwo we w Bydgoszczy, nr zespołu 2287.

Inwentarz zespołu (zboru) akt: Archiwum Książąt Pszczyńskich w Pszczynie. Dział XIV [Zarząd Przymusowy: Dyrekcja Gówna w Katowicach] z lat 1915–1945, Archiwum Państwowe w Katowicach, nr zespołu 53.

Kubiak, Danuta, oprac. Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Okręgowy w Poznaniu z lat [1923] 1928–1939 [1968], Archiwum Państwowe w Poznaniu, nr zespołu 1124.

Inwentarz zespołu (zbioru) akt: Sąd Okręgowy w Grudziądzu z lat 1920–1939, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1387.

Spis zdawczo-odbiorczy akt: Sąd Grodzki w Sępólnie, Archiwum Państwowe w Poznaniu, nr zespołu 2290.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Powiatowego w Lubawie z lat 1926–1928, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1736.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Grodzkiego w Lubawie z lat 1931–1936, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1737.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Grodzkiego w Nowym Mieście z lat 1929–1939 (ze wstępem), Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1730.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Powiatowego w Nowym Mieście z lat 1920–1929, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1729.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sąd Powiatowy w Chełmnie 1920–1929, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1588.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Grodzki w Chełmnie z lat 1920–1929, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1352.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Powiatowego w Brodnicy z lat 1920–1929, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 1096.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Grodzki w Chełmnie z lat 1920–1929, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 357.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Okręgowego w Toruniu z lat 1920–1939, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 130.

Spis zdawczo-odbiorczy akt Sądu Grodzkiego w Brodnicy, Archiwum Państwowe w Toruniu, nr zespołu 131.

Inwentarze i opisy zespołów na portalu Szukaj w Archiwach: https://szukajwarchiwach.pl/ (data pobrania: 14.02.2020.).

 

Opracowania

Borodij, Eugeniusz. „Problemy klasyfikacji archiwalnej współczesnej dokumentacji sądowej”. W: Archiwa instytucji wymiaru sprawiedliwości w służbie państwa i obywateli. Materiały III Krajowego Sympozjum Archiwalnego, Łódź, 4–5 września 2001, red. Julian Baranowski i Urszula Zarzycka-Sutter, 77–93. Łódź: Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, 2001.

Zoll, Fryderyk, i Wasilkowski, Jan. ‘Ordynacje redowe’. W: Encyklopedja podręczna prawa prywatnego: założona przez Henryka Konica, t. 2, Księgi wieczyste – ordynacje rodowe, red. Fryderyk Zoll i Jan Wasilkowski, 1222–41. Warszawa: Instytut Wydawniczy Bibljoteka, 1936.

Jabłoński, Andrzej. „Stan Archiwów zakładowych instytucji wymiaru sprawiedliwości w Polsce”. W: Archiwa instytucji wymiaru sprawiedliwości w służbie państwa i obywateli. Materiały III Krajowego Sympozjum Archiwalnego, Łódź, 4–5 września 2001, red. Julian Baranowski i Urszula Zarzycka-Sutter, 63–75. Łódź: Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, 2001.

Kantor, Teresa. „Dokumentacja jednostek wymiaru sprawiedliwości w narodowym zasobie archiwalnym”. Archiwista Polski 251 nr 1 (2002): 13–21.

Wróblewski, Stanisław, oprac. Komentarz do §§ 531–824 Austryackiego kodeksu cywilnego (prawo spadkowe). Kraków: Księgarnia Leona Frommera. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego, 1904.

Koredczuk, Józef. Dziedziczenie nieruchomości w świetle orzecznictwa sądów apelacji lwowskiej w okresie międzywojennym. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019.

Kozaczka, Marian. Gospodarka ordynacji rodowych w Polsce 1918–1939. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996.

Kwiatkowska, Wiesława. Metodyka opracowania zasobu archiwalnego ze szczególnym uwzględnieniem akt spraw. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2016.

Łysiak, Ludwik. „Akta sądowe XIX–XX w.”. Archeion 25 (1956): 64–84.

Maziarz, Jakob. „IPN ujawnia, a archiwa zamykają”. Rzeczpospolita – dodatek „Rzecz o prawie”, 7.04.2018, https://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/304079996-Jakob-Maziarz-IPN-ujawnia-a-archiwa-zamykaja.html (data pobrania: 10.01.2020).

Naworski, Zbigniew, Kucharski, Tomasz i Moszyńska, Anna. „Fideikomisy familijne w Drugiej Rzeczypospolitej – główne postulaty badawcze”. Czasopismo Prawno-Historyczne. W druku.

Nawrocki, Stanisław i Sierpowski, Stanisław. Metodyka pracy archiwalnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1998.

Pomianowski, Piotr Z. Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808–1852. Warszawa: Wydawnictwo Campidoglio, 2018.

Pułkownik, Sławomir. „Akta rejestrowe sądów toruńskich. Kancelaria i metody porządkowania”. W: Archiwa instytucji wymiaru sprawiedliwości w służbie państwa i obywateli. Materiały III Krajowego Sympozjum Archiwalnego, Łódź, 4–5 września 2001, red. Julian Baranowski i Urszula Zarzycka-Sutter, 169–178, Łódź: 2001.

Sójka-Zielińska, Katarzyna. Fideikomisy familijne w prawie pruskim (w XIX i pocz. w. XX). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1962.

Syta, Krzysztof. „Stan opracowania archiwów rodzinno-majątkowych w archiwach państwowych i co z tego wynika. Trochę statystyki, uwag krytycznych i pochwał”. W: Metodyka i standardy opracowania archiwalnego. Rzeczywistość i potrzeby, red. Irena Mamczak-Gadkowska i Krzysztof Stryjkowski, s. 65–82. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Historii, 2019.

Szostek, Dariusz (red.). Bezpieczeństwo danych IT w kancelarii prawnej radcowskiej, adwokackie,/ notarialnej, komorniczej czyli Jak bezpiecznie przechowywać dane w kancelarii prawnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2018.

Till, Ernest. Prawo prywatne austryackie. T. 6: Wykład prawa spadkowego. Lwów: gł. skł. w Księgarni H. Altenberga, 1904.

Wierzbicka, Elżbieta. „Archiwa podworskie, rodzinne i rodowe, akta dóbr i osób – stan i opracowanie oraz problemy poziomu i dostępności informacji”. Archeion (2009–2010): 149–77.

Wojtkowski, Ryszard. „Wartość źródłowa i problemy metodyczne opracowania akt instytucji wymiaru sprawiedliwości w zasobie Archiwum Państwowego m. st. Warszawy”. Archiwista Polski 25, nr 1 (2002): 23–31.

Wróbel-Lipowa, Krystyna. „Zniszczenia i straty polskich archiwów państwowych podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce”, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F: Historia 46–47 (1991/1992): 485–97.

Zarzycki, Zdzisław. Rozwód w świetle akt Sądu Okręgowego w Krakowie w latach 1918–1939. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010.

Zoll, Fryderyk [et al.]. Prawo cywilne opracowane głównie na podstawie przepisów obowiązujących w Małopolsce. T. 2: Prawa rzeczowe i rzeczowym podobne. Poznań: Wojewódzki Instytut Wydawniczy, 1931.

Information

Information: Cracow Studies of Constitutional and Legal History, Volume 13 (2020), Volume 13, Issue 1, pp. 25 - 50

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Akta spraw sądowych i orzecznictwo sądowe z okresu II RP jako źródło historyczne. Węzłowe problemy kwerendy i metodyki archiwalnej na przykładzie badań nad fideikomisami familijnymi

English:
Court Case Files and Court Judgments from the Second Republic of Poland as a Historical Source: Key Archival and Methodological Issues in an Example of Research on Family fideicommissa

Authors

https://orcid.org/0000-0002-5363-7529

Tomasz Kucharski
Nicolaus Copernicus University in Toruń
, Poland
https://orcid.org/0000-0002-5363-7529 Orcid
All publications →

Nicolaus Copernicus University in Toruń
Poland

Published at: 31.03.2020

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Tomasz Kucharski (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish