Zbigniew Chodyła

Artykuł przedstawia życie i dorobek naukowy Profesor Jolanty Dworzaczkowej, z domu Essmanowskiej (ur. 1923 r.). Po uzyskaniu matury w konspiracyjnym liceum (1942) i studiach na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich (1942-1944) w Warszawie i na Uniwersytecie Poznańskim (1945-1947) pracowała w latach 1950-1981 jako ceniony nauczyciel akademicki na UP i UAM, broniąc na tej uczelni rozpraw doktorskiej (1951) i habilitacyjnej (1960). Od 1949 r. do zasobu wiedzy historycznej wniosła ponad sto publikacji (wykazanych w Bibliografii, opublikowanej wraz z krótką charakterystyką sylwetki Badaczki w czasopiśmie „Odrodzenia i Reformacji w Polsce” LIII, 2009 i Uzupełnieniu do niej, pod tekstem tego artykułu). Dotyczą one: 1) dziejów Prus Królewskich, 2) dziejów reformacji i kontrreformacji, a szczególnie Kościoła braci czeskich w Polsce, 3) dziejów Wielkopolski, zwłaszcza w płaszczyźnie wyznaniowej. Z jej publikacji do najważniejszych należą książki: Dziejopisarstwo gdańskie do połowy XVI w. (1962), Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce (1995), Bracia Czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII w. (1997), Szkoła w Lesznie do 1656 roku. Nauczyciele i programy (2003) i Z dziejów braci czeskich w Polsce (2003). Ze względu na wysokie walory poznawcze i warsztatowe dorobek naukowy Jolanty Dworzaczkowej jest bardzo wysoko ceniony przez polskich i zagranicznych historyków reformacji i kontrreformacji, zwłaszcza zaś czeskich badaczy dziejów braci czeskich na emigracji oraz życia i działalności Jana Amosa Komeńskiego w XVI-XVII w.

Jednym ze znaczniejszych skupisk ludności żydowskiej w Wielkopolsce w XVIII w. było królewskie miasteczko Rogoźno, ośrodek starostwa niegrodowego w powiecie i województwie poznańskim W 1765 r. zamieszkiwało w nim około 448 Żydów tworzących własny kahał (gminę), na czele którego stali rabin i dwóch seniorów, a zarazem ławników sądu kahałowego, z których jeden pełnił zapewne funkcje pisarza i zarazem syndyka. Publikowany przywilej Antoniego Szołdrskiego starosty-tenutariusza rogozińskiego i grodowego łęczyckiego dla Maśka Lewka z Łęczycy, wydany 12 lutego 1765 r. we wsi Gościejewo, stanowi zgodę na wybór i zarazem nominację tegoż Żyda na rabinat rogoziński. Potwierdza on władzę administracyjną, a zwłaszcza sądową rabina, z możliwością apelacji od wyroku sądu, któremu przewodniczył, do starosty, jednakże tylko w tym samym dniu, w którym zapadł ów wyrok. Dalej zakazuje rabinowi oddalanie się od synagogi bez koniecznej przyczyny, nakazuje wobec niego szacunek członkom synagogi, dopuszczając możliwość dochodzenia przez każdego z nich wobec rabina pretensji na drodze sądowej, ale tylko swoim kosztem, bez mieszania w spór synagogi i sąsiadów, w przeciwnym wypadku starosta przyrzeka udzielić rabinowi swego poparcia, a ponadto obiecuje temuż swą obronę, gdyby kahał nie opłacał go zgodnie z zawartą umową i jeśliby był napastowany lub ktoś czynił mu szkodę. Przywilej ten, potwierdzony 6 stycznia 1775 r. przez Jakuba Szołdrskiego, brata Antoniego i jego następcę na starostwie rogozińskim, zostaje wydany z powtórnego urzędowego wpisu jego treści do księgi grodzkiej poznańskiej, dokonanego z inicjatywy Lewka Maśka 10 grudnia 1781 r. Zasługuje on na ogłoszenie drukiem ze względu na skromny stan źródeł do dziejów Żydów w tym miasteczku i rzadkie występowanie tego typu dokumentów.