Wojciech Mądry

W niniejszym artykule przedstawiona jest postać poznańskiego profesora, historyka, badacza dziejów osadnictwa słowiańskiego na terenach Europy Środkowej, redaktora Słownika starożytności słowiańskich – Andrzeja Wędzkiego (1927–2017).Widziany jest on poprzez pryzmat bogatej i ciekawej spuścizny, którą jeszcze za życia przygotowywał z myślą o przekazaniu jej takim instytucjom badawczym, jak Biblioteka Kórnicka czy Archiwum PAN. Przedstawiony powyżej fragment tej spuścizny wskazuje na zamiłowania Wędzkiego do kolekcjonowania i na odczuwaną potrzebę utrwalania w postaci opisów czy fotografii owej „ulotnej chwili”, na którą składają się: rodzinne relacje, wspomnienia, zapiski z wojennej tułaczki, podróży czy tablice genealogiczne przodków własnych i współmałżonki. Są one ważnym i ciekawym źródłem dla badacza szukającego informacji zarówno na temat jego osoby, jak również dziejów społeczeństwa polskiego na przestrzeni ostatnich 150 lat.

Słownik starożytności słowiańskich zalicza się niewątpliwie do czołowych osiągnięć Instytutu Slawistyki PAN. Prace nad nim zostały zapoczątkowane pod koniec lat 40. XX w. i zakończone wraz z wydaniem ostatniego tomu w 1996 r. Do dziś stanowi jedyne tego rodzaju całościowe kompendium wiedzy o początkach Słowiańszczyzny. Potrzebę wydania Słownika polscy slawiści widzieli jednak już dużo wcześniej, o czym świadczy powołanie przez nich w 1927 r. Komitetu Redakcyjnego Słownika starożytności słowiańskich pod przewodnictwem profesora Uniwersytetu Lwowskiego Franciszka Bujaka. Pracami redakcyjnymi kierował dr Henryk Batowski. Od samego początku napotykał on coraz większe trudności ze strony zagranicznych współpracowników i coraz większe problemy związane z finansowaniem tego przedsięwzięcia. W 1934 r. zdołano wydać zeszyt próbny Słownika, lecz wkrótce potem, wraz z rezygnacją dr. Batowskiego z funkcji sekretarza Redakcji, dalsze prace związane ze Słownikiem zostały przerwane. Podjęto je ponownie po II wojnie światowej w 1945 r. z inicjatywy prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego i prof. Zygmunta Wojciechowskiego, według odmiennej koncepcji, wiążąc redakcję Słownika z prężnie działającym poznańskim ośrodkiem slawistycznym skupionym wokół Instytutu Zachodniego. Wraz z powstaniem Polskiej Akademii Nauk i powołaniem do życia w 1954 r. Zakładu Słowianoznawstwa (dzisiejszego Instytutu Slawistyki), w 1955 r. Redakcja Słownika weszła w jego skład, zyskując zarówno zaplecze finansowe, jak i oparcie w dalszych pracach nad powstawaniem i wydawaniem kolejnych jego tomów.

Artykuł przedstawia sylwetkę i losy zmarłego przed pięćdziesięciu laty, a dzisiaj niemal zupełnie zapomnianego związanego z Poznaniem badacza Słowiańszczyzny, Władysława Kowalenki. Wykazana jest w nim zarówno nieliczna literatura odnosząca się do jego osoby oraz przede wszystkim niewykorzystane dotychczas liczne materiały archiwalne. W dalszej części przedstawione są wczesne zainteresowania Kowalenki skupiające się wokół osadnictwa grodowego Wielkopolski, oraz jego działalność w okresie okupacji na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Czasy, w jakich przyszło mu żyć po wojnie, a także sytuacja polityczna epoki PRL wywarły niebagatelny wpływ na kierunek jego dalszej pracy naukowej. Pomimo tego, oraz podeszłego już wieku w ostatnich kilkunastu latach jego życia nastąpił znaczny rozwój jego zainteresowań badawczych związanych z dziejami morskimi Słowiańszczyzny zachodniej i południowej, znajdujący swój wyraz w licznych publikacjach. Kierował też pracami redakcyjnymi jedynego wielotomowego kompendium wiedzy o wczesnej Słowiańszczyźnie jakim jest do dzisiaj Słownik starożytności słowiańskich. Obecnie dorobek naukowy Kowalenki nadal jest wykorzystywany przez badaczy i cytowany w ich pracach.