Renata Graf

Celem opracowania jest analiza stopnia integracji systemu zarządzania ryzykiem powodziowym i ochroną wód na wybranym odcinku doliny Warty przy uwzględnieniu założeń Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej. Strukturę doliny na długości 201,1 km tworzą odcinki: pradolinny, między miastami Konin i Śrem, oraz odcinek przełomowy Warty, między Śremem a Obornikami. Wskazano na wysokie walory środowiskowe doliny związane z występowaniem obszarów chronionych i jednocześnie na wysoki stopień ryzyka powodziowego wynikający m.in. z postępującej zabudowy doliny i jej niskiej zdolności retencyjnej. W analizie wykorzystano założenia koncepcji zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi, wskazując kierunki powiązań między minimalizacją ryzyka powodziowego i ochroną walorów przyrodniczych rzeki Warty i jej doliny. Przeanalizowano rozkład przestrzenny zagrożenia i ryzyka powodziowego w dolinie Warty. Szczegółowej charakterystyce poddano planowane do realizacji działania kierunkowe o charakterze technicznym i nietechnicznym, mające na celu zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego. Z zakresu ochrony wód rozpatrywano cele zakładające osiągnięcie i utrzymanie dobrego potencjału ekologicznego wód lub ryzyko jego nieosiągnięcia, do którego przyczyniają się wysoki stopień zurbanizowania, odwodnienia odkrywkowej kopalni węgla brunatnego, silne zmiany morfologiczne w korycie rzeki oraz zanieczyszczenia odprowadzane do wód z terenów użytkowanych rolniczo. Wyniki wykazały, że jednym z najistotniejszych czynników bezpośrednio wpływających na stan środowiskowy i potencjał ekologiczny wód jest realizacja prac związanych z ograniczaniem ryzyka powodziowego. Wskazano potencjalne zagrożenia dla funkcjonowania obszarów Natura 2000, cechujących się wysokimi walorami przyrodniczymi.

W artykule przedstawiono wyniki analizy wpływu kumulowanych ciągów ujemnych temperatur powietrza (tzw. stopnio-dni KSD) na powstawanie i utrzymywanie się stałej pokrywy lodowej na rzece Noteci w okresie 1987–2013. W ocenie zjawisk lodowych wykorzystano obserwacje dobowe z czterech posterunków IMGW-PIB zlokalizowanych wzdłuż Noteci: Pakość (odcinek górny), Ujście i Krzyż Wielkopolski (odcinek środkowy) oraz Nowe Drezdenko (odcinek dolny). Określono charakter rozkładu ciągów ujemnych, dobowych temperatur powietrza pod względem ich długości, wzrostu oraz rozmieszczenia w latach i miesiącach, wykorzystując dane ze stacji meteorologicznej Piła. Głównym celem było wskazanie wartości progowych KSD, przy których zaczyna pojawiać się stała pokrywa lodowa na rzece oraz w jakich warunkach następuje przyspieszenie tego zjawiska. Przy określaniu siły związku między kumulowanymi stopnio-dniami ujemnych temperatur powietrza a prawdopodobieństwem pojawienia się pokrywy lodowej posłużono się modelem regresji logistycznej. Badania wykazały, że pokrywa lodowa pojawiała się na rzece w większości przypadków przy KSD większym niż: –16°C w Pakości, –21°C w Ujściu i Krzyżu Wlkp. oraz –73,5°C w Nowym Drezdenku. W badanym okresie wystąpiło w badanej zlewni 306 ciągów ujemnych temperatur powietrza, wśród których dominowały ciągi w granicach 5–10 dni (76 przypadków). Model regresji logistycznej potwierdził w przypadku Noteci w Pakości, że przeciętnie wzrost KSD o jeden stopień jest związany ze wzrostem szans pojawienia się stałej pokrywy lodowej o około 2,10%, w Ujściu o około 1,17%, w Krzyżu Wlkp. o 2,72%, natomiast w Nowym Drezdenku o około 5,70%. Im szybszy jest przyrost kumulowanych ciągów ujemnych temperatur powietrza, tym zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia się i utrzymania pokrywy lodowej na Noteci. Przeprowadzona analiza wykazała przydatność wskaźnika KSD w predykcji terminów pojawiania się pokrywy lodowej na rzece. Uzyskane wyniki są istotne dla zachowania funkcji gospodarczej i ekologicznej Noteci. Informacje o zlodzeniu rzeki mają wymiar praktyczny, m.in. w zakresie identyfikacji i minimalizacji zagrożeń związanych z występowaniem zatorów i powodzi zatorowych, które powodują olbrzymie straty gospodarcze i ekonomiczne oraz stanowią zagrożenie dla życia ludzi.