Rafał Stobiecki

Artykuł jest refleksją poświęconą tzw. zwrotowi archiwalnemu – nurtowi w naukach humanistycznych, który pojawił się w latach dziewięćdziesiątych XX w. Autor rozważa trzy charakterystyczne dla tego nurtu idee archiwum: francuskich filozofów Paula Ricoeura, który ideę archiwum łączy z epistemologią historyczną, pokazując przede wszystkim naukową jego funkcję, i Michela Foucaulta, z jego opresyjną, związaną z władzą rolą archiwum, oraz niemieckiej antropolożki Aleidy Assmann, która wpisuje archiwum w dialektyczną relację między pamięcią a zapomnieniem, postrzegając je jako rodzaj mentalnej kotwicy, która zakorzenia nas w przeszłości. Autor stwierdza, iż tych troje współczesnych myślicieli dokonuje czegoś, co można by nazwać desakralizacją archiwum. Zamiast „świętego miejsca”, w którym zachowały się ślady przeszłości, dostępnego tylko dla wtajemniczonych, rysują one koncepcje o wymowie bardziej pragmatycznej, odsłaniając niekiedy także często skrywane funkcje archiwum, związane z jego miejscem w życiu społecznym. Inspirują jednocześnie do odpowiedzi na pytanie po co nam archiwa? nie są już one bowiem wyłącznie miejscem przechowywania dokumentów i ich konserwacji. Archiwiści i historycy przestali być jedynymi aktorami odpowiedzialnymi za przechowywanie i interpretację dokumentów. Autor podkreśla, iż zaprezentowane w tekście idee mogą być motywacją do wyjścia poza metafory archiwum jako: śladu, pamiątki, artefaktu czy dokumentu na rzecz opisu materialności i rzeczy. W jakimś stopniu odnoszą się także pośrednio do konstruowania praktyk archiwalnych, często o wymiarze etycznym. Inspirują do zadania pytań: co podlega archiwizowaniu, a co nie? w jaki sposób materiał jest selekcjonowany? na czym polega odpowiedzialność archiwisty za konstruowanie określonej narracji wokół zbiorów? Rozważania zamyka konstatacja, iż czas pokaże, czy z wielorakich działań zmierzających do upamiętnienia przeszłości wyłoni się nowy model archiwum, który będzie inaczej bądź lepiej odpowiadał na wyzwania współczesności.