Paweł Franczak

Antropogeniczne formy rzeźby stanowią ważny element krajobrazu Magurskiego Parku Narodowego. Gospodarka prowadzona na jego obszarze przez wieki doprowadziła do znacznych przekształceń rzeźby i stosunków wodnych. Zamieszkujący go Łemkowie zajmowali się pasterstwem, gospodarką rolno-leśną, obróbką surowców skalnych czy pozyskiwaniem tzw. oleju drzewnego. Gwałtowny przyrost liczby ludności doprowadził do intensywnego zagęszczenia zabudowy na przełomie XIX i XX w. oraz zwiększenia antropopresji. Po zakończeniu II wojny światowej w latach 1946–1947 wysiedlono większość mieszkańców Beskidu Niskiego. Wówczas nastąpiła zmiana użytkowania gruntów. Stoki górskie, które do tej pory były wykorzystywane rolniczo jako pastwiska i pola uprawne, poddane zostały zalesieniu lub stopniowo podlegały wtórnej sukcesji roślinnej. Mimo obecnie małej gęstości zaludnienia i rozproszonej zabudowy Magurskiego Parku Narodowego formy antropogeniczne są nadal bardzo wyraźne. Ze względu na ich pierwotne przeznaczenie można wyróżnić formy związane z: dawną zabudową mieszkalną i gospodarczą, gospodarką rolno-leśną i eksploatacją surowców skalnych, kultem religijnym oraz działaniami militarnymi z okresu I i II wojny światowej. Lokalnie na ślady dawnej kultury materialnej nakładają się również efekty działalności gospodarczej, podjętej na tym obszarze po II wojnie światowej. Na podstawie badań zinwentaryzowano najciekawsze obiekty i formy świadczące o antropogenicznej georóżnorodności. Szczególnie istotne pod tym względem są tu zespoły teras rolnych w Nieznajowej, Ciechani, Żydowskiem i Rozstajnem. Wyraźne ślady dawnej zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej, w postaci m.in. podmurówek domów, piwnic oraz studzienek i ujęć wody, zachowały się w dawnym przysiółku Parszywskie w Hucie Polańskiej. Z kolei liczne ślady obiektów militarnych z okresu II wojny światowej znajdują się na stokach góry Baranie, Nad Tysowym, Wysokie oraz Dąb. Na obszarze Magurskiego Parku Narodowego liczną grupę stanowią również obiekty związane z kultem religijnym. Podczas badań zaobserwowano efekty ewidentnej renaturalizacji, a przez to również zanikania antropogenicznych form rzeźby. Dokładna ich inwentaryzacja skłania do zabezpieczenia wielu miejsc pod kątem zachowania wielowiekowej antropogenicznej georóżnorodności.

Powódź to z definicji zdarzenie przyrodnicze, które ma konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Skutki te mogą być zarówno bezpośrednie i natychmiastowe w postaci zniszczeń wywołanych przez wezbrane wody, jak również pośrednie i długotrwałe w postaci wyobrażeń o środowisku geograficznym oraz o zdarzeniach ekstremalnych, które mogą wystąpić na danym obszarze. Szczególny rodzaj zagrożenia stanowią powodzie błyskawiczne w obszarach górskich, gdy intensywne opady na niewielkim obszarze wywołują gwałtowną w przebiegu i skutkach powódź. Do takiego zdarzenia doszło 5 lipca 2012 r. w zlewni górnej Kaczawy, kiedy intensywne opady doprowadziły do uformowania gwałtownych wezbrań w małych zlewniach na obszarze Wojcieszowa (powiat złotoryjski, województwo dolnośląskie). Charakteryzowały się one bardzo dużym natężeniem, które dochodziło do 69 mm·h–1, a dobowa suma opadu przekroczyła 94 mm. Tak wysokie opady wystąpiły na bardzo niewielkim obszarze rozciągającym się w pasie o długości 25 km i szerokości 10–12 km. Spowodowały bardzo szybkie uformowanie fali wezbraniowej, której kulminacja osiągnięta została w ciągu 30–40 minut od wystąpienia najintensywniejszych opadów. Przepływ Kaczawy w Świerzawie wzrósł do 115 m3·s–1 (qmax – 0,86 m3·s–1·km2) i nie wyróżniał się na tle innych wezbrań, które wystąpiły w zlewni w przeszłości. Znacznie wyższy maksymalny odpływ jednostkowy odnotowano w zlewni Kaczawy po profil w Dolnym Wojcieszowie (1,95 m3·s–1·km2) oraz w zlewni Olszanki (2,06 m3·s–1·km2). W małych zlewniach wezbranie osiągnęło katastrofalne rozmiary i wyrządziło znaczne straty. Celem artykułu jest określenie pamięci społecznej o powodzi błyskawicznej w Wojcieszowie z 2012 r. w kilka lat po jej wystąpieniu. Dokonano tego na podstawie badania wyobrażeń przestrzennych o zasięgu wód powodziowych przeprowadzonych dwa i cztery lata po jej wystąpieniu oraz analizy materiałów filmowych o powodzi dostępnych w serwisie internetowym YouTube. Wyniki wskazują, że pomimo zaskoczenia gwałtownym przebiegiem powodzi, to pamięć o niej stopniowo zanika. Świadkowie powodzi wraz z upływem czasu od katastrofalnego zjawiska mają tendencję do wskazywania mniejszego niż rzeczywisty zasięgu wód wezbraniowych. Nie powracają również do materiałów o powodzi dostępnych w serwisie YouTube. Zanikanie pamięci społecznej o katastrofalnym zdarzeniu może przekładać się na niską świadomość zagrożenia powodziowego, a w konsekwencji na niski stopień przygotowania mieszkańców do kolejnego potencjalnego zdarzenia.

Reklama zewnętrzna (outdoorowa) stanowi coraz częściej wykorzystywany środek przekazu marketingowego. Pozwala ona w sposób prosty i skuteczny dotrzeć do potencjalnego odbiorcy (konsumenta). Reklama zewnętrzna, jako „jedyne medium, którego nie można wyłączyć”, rozwija się szybciej niż tradycyjne środki komunikacji rynkowej. Skutkuje to wzrostem natężenia jej występowania w przestrzeni publicznej. Towarzyszą temu negatywne konsekwencje w postaci degradacji jakości przestrzeni publicznej i estetyki krajobrazu. Celem pracy jest odpowiedź na pytanie, czy jakość przestrzeni górskiej o wysokich walorach krajobrazowych jest istotnie zagrożona intensywną lokacją nośników reklamy zewnętrznej. Jako obszar badań wybrano tereny otaczające łańcuch tatrzański po stronie polskiej i słowackiej. W rezultacie badań inwentaryzacyjnych stwierdzono znaczne zróżnicowanie występowania nośników reklamy zewnętrznej po obu stronach granicy państwowej. Znacznie więcej nośników reklamy występuje w polskiej (północnej) części obszaru badań niż w części słowackiej. Największa koncentracja reklamy zewnętrznej występuje wzdłuż dróg tranzytowych i w miejscowościach turystycznych. W toku rozważań wskazano także na niektóre przyczyny chaosu reklamowego w przestrzeni publicznej obszarów cennych krajobrazowo.