Michał Schmidt

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie krakowskiej serii ksiąg przyjęć do prawa miejskiego na szerszym tle innych źródeł tego rodzaju zachowanych w miastach polskich i wybranych krajów europejskich.

Księgi przyjęć do prawa miejskiego stanowią wyodrębniony rodzaj produkcji kancelaryjnej, tworzony w gminach miejskich na szerokim obszarze od Wysp Brytyjskich po wschodnie krańce Europy Środkowej. Ich geneza sięga połowy XIII w., natomiast główny okres rozwoju trwał przynajmniej do połowy XVI w. Powstanie tego typu rejestrów wiąże się z funkcjonowaniem na wspomnianym wyżej terytorium obowiązku złożenia przysięgi przy uzyskaniu prawa miejskiego. Czynność tę rejestrowały księgi przyjęć.

Porównanie materiału dotyczącego innych ośrodków miejskich ujawnia, że księgi krakowskie były częścią tego szerokiego zjawiska. Rozpoczęte jeszcze u schyłku XIV w. i zachowane z niewielkimi lukami aż do końca XVIII w., krakowskie libri iuris civilis stanowią jednak znaczący zabytek nie tylko w skali Polski, ale też Europy Środkowej. Brak na tym obszarze innej serii, która byłaby równie kompletna, a przy tym bogata w materiał.

Omówiona została również instytucja prawa miejskiego. Jej obraz funkcjonujący w polskim piśmiennictwie w znacznym stopniu uległ dezaktualizacji, nie uwzględniał przy tym badań zagranicznych. Analiza nowszej literatury dotyczącej tegoż zagadnienia pozwoliła przedstawić prawo miejskie w innym świetle.

W oparciu o literaturę i wcześniejsze studia źródłoznawcze przedstawiono także możliwości badawcze, jakie oferują krakowskie księgi przyjęć do prawa miejskiego. Zagadnienia te, wpisujące się w szeroki nurt historii społecznej, nie doczekały się dotąd gruntownego opracowania. Niniejsza praca stanowić może zachętę i podstawę do tego typu badań.

JURISDICION OF CRAFT GUILDS IN MEDIEVAL CRACOW PRESENTED
IN GUILD BOOKS

The article raises the issue of craft guilds judiciary in the medieval Cracow. Earlier historians studying the articles of guild law, claimed that guilds judged mainly the cases of infringements of guild law, as well as minor civil and criminal cases of corporation members. This study is based on judicial notes from two late medieval guild books – the book of Kleparz clothiers and the book of Cracow goldsmiths. The analysis of source material, however, has revised previous statements. The presence of major criminal causes in guild records revealed that the scope of craft corporations’ jurisdiction was more extensive than it had been thought. The comparison between preserved guild statutes and guild law related causes showed coincidence of judicial practice with the wording of articles. Furthermore, the content of those records showed similarities between judicial proceedings of guilds and municipal court. Those statements prove that craft corporations were in fact the courts of first instance for their members and important part of municipal judiciary in Cracow.