Celem artykułu jest próba rekonsktrukcji pojęcia „pan”, jakie ukształtowało się i funkcjonowało w wyobraźni środowiska wiejskiego pod koniec XIX w. Podstawą do badań są: listy chłopów-emigrantów do Brazylii i Stanów Zjednoczonych z lat 1890–1891, korespondencja ukazująca się na łamach czasopisma „Gazeta Świąteczna” wydawanego w Warszawie od 1881 r., pamiętniki chłopskie oraz dane etnograficzne zebrane na ziemiach Królestwa Polskiego na przełomie XIX–XX w.
