Karolina Mostowik

W pracy określono zmienność temperatury i wilgotności gleb brunatnych na trzech stanowiskach w paśmie Połoniny Wetlińskiej i związek tych parametrów z warunkami meteorologicznymi. Badania prowadzono na dwóch głębokościach (20 cm i 45 cm) w okresie od 23.11.2020 r. do 19.11.2021 r. Badania wykazały występowanie wyższej temperatury gleby od końca kwietnia do sierpnia w przypowierzchniowej części analizowanych gleb oraz jej silną zależność od temperatury powietrza w półroczu ciepłym i najwyższą średnią temperaturę na stanowisku eksponowanym w kierunku południowym (7,5ºC na obu głębokościach). W półroczu chłodnym wykazano mniejszą zmienność temperatury gleby, izolujące działanie pokrywy śnieżnej i brak przemarzania gleb w badanych lokalizacjach. Średnie roczne wartości wilgotności objętościowej badanych gleb mieściły się w zakresie 42–53% na głębokości 20 cm i 39–44% na głębokości 45 cm. Wyższe wartości wilgotności objętościowej cechowały te spośród badanych gleb, które charakteryzują się mniejszym udziałem frakcji iłowej, mniejszą gęstością objętościową i wyższą zawartością materii organicznej. Na wzrost wilgotności gleb, poza infiltracją wody opadowej i roztopowej, wpływać może również dostawa wód spływu śródpokrywowego. Wilgotność analizowanych gleb była zależna od sumy opadów w okresie poprzedzającym. W półroczu chłodnym wyższej wilgotności dodatkowo sprzyjała wyższa temperatura powietrza, natomiast w półroczu ciepłym odwrotnie – niższa. W pracy udokumentowano mniejszą zmienność wilgotności gleb na dwóch polanach śródleśnych na stoku północnym Połoniny Wetlińskiej względem stanowiska na otwartej przestrzeni na stoku południowym. Zmienność wilgotności była najmniejsza w okresie zimowym w najwyżej położonym stanowisku blisko grzbietu, a największa w okresie letnim na stoku południowym. Ponadto, w półroczu ciepłym ewapotranspiracja stanowiła ważny czynnik, wpływający na większą dynamikę zmian wilgotności objętościowej gleb w płytszej części badanych profili. Większe zdolności retencyjne gleb w górnych częściach bieszczadzkich pasm górskich mogą wpływać na efektywniejsze zasilanie zbiorników wód podziemnych, które następnie są drenowane przez wysoko położone źródła.

W obiegu wody w górskich obszarach fliszowych podkreśla się znaczącą rolę odpływu powierzchniowego w odprowadzeniu wody ze zlewni, co jest związane z ukształtowaniem terenu i niewielką miąższością pokryw stokowych (niską retencją). Warunki klimatyczne decydują o wielkości i reżimie tego odpływu, zatem wieloletnie zmiany opadów atmosferycznych i temperatury powietrza mogą również powodować zmiany w obiegu wody. Badania odpływu w zlewni górnego Sanu powyżej zbiornika Solińskiego, interesującej ze względu na seminaturalne warunki obiegu wody i potencjalnie wpływające na nie zmiany klimatyczne, dotychczas nie były prowadzone z wykorzystaniem najdłuższych dostępnych serii pomiarowych. Celem pracy była charakterystyka odpływu rzek w Bieszczadach Wysokich oraz identyfikacja i ocena zmian odpływu rzecznego w okresie badawczym 1961–2015 na przykładzie Sanu (przekrój Dwernik) i Solinki (przekrój Terka). Zmienność odpływu została określona na podstawie miesięcznych współczynników przepływu oraz współczynnika zmienności średnich miesięcznych wartości przepływu w wieloleciu. Długość dostępnych serii pomiarowych pozwoliła również na określenie z wykorzystaniem testu Manna-Kendalla trendów zmian odpływu w skali roku, półroczy i miesięcy. Reżim odpływu rzek bieszczadzkich cechuje się występowaniem w ciągu roku jednej kulminacji roztopowej w okresie wiosennym (marzec, kwiecień) o dużej powtarzalności z roku na rok oraz minimum odpływu w sierpniu. Zmiany w średnim odpływie w latach 1961–2015 nie były statystycznie istotne i świadczyły o ich fluktuacyjnym charakterze. Ostatnie trzydziestolecie (1986–2015) cechował natomiast istotny wzrost odpływów średnich i niskich w półroczu zimowym (szczególnie styczeń–marzec) oraz słaby spadek odpływu w półroczu letnim (szczególnie we wrześniu), wykazując tym samym podobne tendencje do zmian w przepływach obserwowanych w innych obszarach górskich Europy, generowanych zmianami wielkości i struktury opadów oraz – w większym stopniu – wzrostem temperatury powietrza. Tendencje zmian odpływu i częstsze problemy z niedoborami wody wskazują na potrzebę oceny zmian odpływu również w pozostałej części polskich Karpat w kontekście zmiany zasobności systemów wodonośnych regionu.