Agata Popławska
Labor et Educatio, 7 (2019), 2019, s. 149 - 169
https://doi.org/10.4467/25439561LE.19.008.11525W artykule podjęto namysł nad pedagogiczną kategorią „uczenie się” odwołując się do idei paradygmatu zaproponowanej przez T.S. Kuhna i wyrażono przekonanie o wieloparydygmatyczności dydaktyki. Powiązano różne sposoby definiowania człowieka i jego posłannictwa (człowiek – maszyna, człowiek – autonomiczny, człowiek – konstruktor, człowiek dekonstruktor) z adekwatnymi paradygmatami: behawiorystycznym, humanistycznym, konstruktywistycznym i krytyczno-emancypacyjnym. Dokonano analizy wybranych podejść dydaktycznych, skupiając uwagę podmiotach procesu edukacyjnego i jego uwarunkowaniach. Przyjęto stanowisko, że chociaż w perspektywie każdego z czterech omawianych paradygmatów uczenie się rozumiano inaczej, to jednak w rzeczywistości w określonych sytuacjach paradygmaty te nie konkurują, ale dopełniają się. Zaproponowano, aby spojrzeć na uczenie się jako proces wielowymiarowy, a uwzględniając cztery omówione perspektywy paradygmatyczne, komplementarnie ująć cztery jego wymiary: adaptację, samorealizację, emancypację i samoregulację, gdzie uczenie się stanowi reaktywną odpowiedź na wzmacnianie (adaptacja), gdzie uczący się konstruuje obraz świata i samego siebie, samodzielnie buduje wiedzę osobistą (samoregulacja) oraz dąży do samourzeczywistnienia, zaspokojenia potrzeb, rozwijania zainteresowań i zdolności (samorealizacja), a także przyjmuje postawę otwartości, uwalniania się od ograniczeń, inicjuje zmiany, korzysta z autonomii (emancypacja).