Zaproszenie do nadsyłania abstraktów do tematycznego numeru „Przekładańca” Archiwa przekładu. Ujęcia socjologiczne i historyczne pod redakcją Przemysława Pożara i Joanny Sobesto
Od lat 90. XX wieku można zaobserwować stale rosnące zainteresowanie humanistyki fenomenem archiwum. Zarezerwowane dotąd dla wąskiego grona specjalistów, archiwum zaczęło przyciągać uwagę literaturoznawczyń, krytyków genetycznych, filozofów czy historyczek literatury. Również współczesne przekładoznawstwo, także w Polsce, przygląda się temu zagadnieniu, w dialogu z innymi dyscyplinami szukając własnej perspektywy oglądu tej heterogenicznej przestrzeni.
Wychodząc od postulatów Lievena D’hulsta (2010) zachęcających do archeologii historycznoprzekładowej, badacze przekładu przyglądają się statusowi ontologicznemu i epistemologicznemu archiwów osób i instytucji (współ)tworzących tłumaczenia. Dzięki wglądowi w archiwa udaje się zrekonstruować losy jednostek (często tych, które swojego archiwum w ogóle nie posiadają), a zarazem ukazać dynamikę nieprzebadanych dotąd okołotłumaczeniowych środowisk i zjawisk rozmaitych epok (Eberharter 2018) oraz działanie instytucji przechowujących archiwalia (Zajas 2021). Stosunkowo niedługa tradycja historiograficznej refleksji nad archiwami przekładu i brak jednoznacznej ich klasyfikacji sprawiają, że archiwa obejmują nie tylko spuściznę tłumaczek i tłumaczy, lecz także materialne artefakty (w tym przedmioty codziennego użytku) oraz efemeryczne ślady relacji międzyludzkich (Guzmán 2013). Heterogeniczna forma zgromadzonych w archiwach materiałów wymaga nierzadko interdyscyplinarnego spojrzenia, jednocześnie umożliwia wgląd we wciąż niekompletne historie książki i wydawnictw (Marzec 2022). Zbadanie nieeksplorowanych dotąd archiwów organizacji literackich, kulturalnych czy stricte tłumaczeniowych pozwoli rzucić nowe światło na przemilczane aspekty dyskursów przekładowych: tłumaczeniowe współprace, rolę redakcji w kształtowaniu praktyk i polityk przekładowych, powiązania tłumaczek i tłumaczy z innymi obszarami twórczości, społecznej aktywności czy polityki kulturalnej, także na poziomie międzynarodowym.
Z dociekań historyków przekładu płyną pouczające wnioski na temat świadomości krytycznej badaczy pracujących w archiwum. Jeremy Munday (2014) czerpiąc z podejścia mikrohistorycznego zwraca uwagę na marginalizującą przekład politykę archiwów, w których nie rozpoznawało się go jako kategorii klasyfikacji spuścizny. Outi Paloposki (2017) zachęca z kolei do uznania roli przypadku i zdarzeń losowych w konstruowaniu i funkcjonowaniu archiwów.
Badacze i badaczki stają także przed problemami archiwalnej nieciągłości, rozproszenia i fragmentaryczności materiałów dotyczących przekładu, co wymuszaj pytania natury etycznej i skłania do refleksji nad własnym usytuowaniem (Strowe 2021; Paloposki 2023). W 2022 w ramach międzynarodowej sieci History and Translation Network powstała grupa robocza poświęcona badaniom archiwalnym, która umożliwia wymianę doświadczeń i wyników pracy nad archiwami.
W planowanym numerze „Przekładańca” chcielibyśmy prześledzić relację między historią a socjologią przekładu z perspektywy interdyscyplinarnie ujętych, rozumianych dynamicznie i wielowarstwowo studiów nad archiwum, a także zbadać związek między badaczem/badaczką a archiwum przekładowym. Chcemy zapytać m.in o to, jak budować narracje w obliczu naddatku lub braku materiałów; gdzie szukać śladów i głosu osób zaangażowanych w tworzenie przekładu; jak w obliczu niedostatku narracji samych tłumaczy/tłumaczek re/dekonstruować opowieść o nich; wreszcie: jak i skąd wyłuskiwać informacje o marginalizowanych (często wielokrotnie) tłumaczach i tłumaczkach?
Zapraszamy do nadsyłania artykułów dotyczących zagadnień związanych z pracą nad archiwami przekładowymi. Sugerujemy następujące tematy:
Zapraszamy do nadsyłania zgłoszeń (abstrakt liczący ok. 250 słów oraz biogram – ok. 50 słów) na adres mailowy Redakcji w terminie do 16 maja 2025, informacja o przyjęciu abstraktów zostanie rozesłana na przełomie czerwca i lipca 2025. Autorki i autorzy abstraktów, którzy otrzymają pozytywną odpowiedź zostaną poproszeni o przesłanie pełnych tekstów do 30 listopada 2025.
Planowany termin publikacji: trzeci kwartał 2026.
Bibliografia:
A History of Modern Translation Knowledge, D’hulst Lieven, Gambier Yves (red)., John Benjamins Amsterdam/Philadelphia: 2018.
Border Crossings. Translation Studies and other disciplines, Gambier Yves, van Doorslaer Luc (red)., John Benjamins Amsterdam/Philadelphia: 2016.
D’hulst Lieven, Translation History [w:] Handbook of Translation Studies, t. 1, Y. Gambier, L. van Doorslaer (red.), Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins 2010, s. 397-405.
Eberharter Markus, Die translatorischen Biographien von Jan Nepomucen Kamiński, Walenty Chłędowski und Wiktor Baworowski. Zum Leben und Werk von drei Literaturübersetzern im 19. Jahrhundert, „Wielojęzyczna Lingwistyka Stosowana”, t. 5, E. Gruszczyńska (red.), Instytut Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski 2018.
Guzmán Maria Constanza, Translation North and South: Composing the Translator’s Archive, “Traduction, terminologie, rédaction” 2013, nr 26 (2), s. 171–191.
Marzec Lucyna, Papiery po Iłłakowiczównie: archiwum jako przedmiot badań, IBL PAN, Warszawa 2022.
Munday Jeremy, Using Primary Sources to Produce a Microhistory of Translation and Translators: Theoretical and Methodological Concerns, „The Translator”, 2014, nr 20 (1), s. 64–80.
Paloposki Outi, In search of an ordinary translator: translator histories, working practices and translator–publisher relations in the light of archival documents, „The Translator”, 2017, nr 23(1), s. 1-18.
Rundle Christopher, Theories and Methodologies of Translation History: The Value of an Interdisciplinary Approach, „The Translator”, 2014, nr 20 (1), s. 2–8.
Sobesto Joanna, Podwójny margines. Praktyki i polityki przekładu literackiego w dwudziestoleciu międzywojennym, Praca doktorska obroniona na Wydziale Polonistyki UJ, Kraków 2024.
Strowe Anne, Archive, narrative, and loss, “Meta” 2021, nr 66(1), s. 178–191.
Tatolytė Ingrida, Paloposki Outi, Unfolding Archives for Translation Studies: On Context, Human Condition, and Staying Wary [wywiad], „Vertimo Studijos” 2023, nr 16, s. 242-256.
Zajas Paweł, Chaos i porządek archiwum, Teksty Drugie”, 2021, nr 2 s. 227-242.