Tom 70, Numer 3

2025

Data publikacji: 10.10.2025

Licencja: CC BY

Redakcja

Redaktor naczelny dr hab., prof. PAN Zbigniew Tucholski

Zastępcy redaktora naczelnego dr Barbara Bienias, dr Danuta Ciesielska, dr hab., prof. PAN Anna Trojanowska

Redaktorzy-doradcy prof. Martina Bečvářová, dr Maria Elvira Callapez, dr Fanxiang Min, dr hab. Stefan Poser

Sekretarze redakcji dr Andrzej Skalimowski, dr Katarzyna Borkowska, mgr Karolina Piszczałka, dr Maciej Jasiński, dr Mateusz Marszałkowski, dr Tomasz Siewierski

Zawartość numeru

Umocnienia obronne zamku w Tykocinie w czasach Zygmunta II Augusta

Wojciech Bis, Magdalena Bis, Mikola Volkau

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, Tom 70, Numer 3, 2025, s. 9-37

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.22266

PDF

Czytaj więcej

The Bantu and Khoisan peoples as a Subject of Antoni Rehman’s Ethnographic Interest

Paweł Brzegowy, Joanna Korzeniowska

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, Tom 70, Numer 3, 2025, s. 39-72

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.22267

Antoni Rehman (1840–1917) – uczony związany z uniwersytetami w Krakowie i we Lwowie – znany jest głównie jako botanik, chociaż większość życia zawodowego przeżył w służbie geografii. Będąc doświadczonym podróżnikiem, w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XIX w. przebywał w Afryce Południowej prowadząc badania geobotaniczne i geograficzne. Trzy lata spędzone w miejscu ożywionej ekspansji kolonialnej były również okazją do zapoznania tamtejszych autochtonów z grup Khoisan i Bantu. Niniejszy artykuł poświęcony jest historii etnograficznych badań Rehmana wśród ludów rdzennych z Basuto, Kolonii Natalu, Kolonii Przylądkowej, Republiki Południowoafrykańskiej i Wolnego Państwa Orani. Ich autor zdemaskował i rozprawił się z wieloma stereotypami dotyczącymi tamtejszych plemion. Polemizował z obiegowymi opiniami na ich temat. Otwarcie wystąpił przeciwko ich odczłowieczaniu i ksenofobii oraz przyczynił się do spopularyzowania wiedzy o kulturach afrykańskich grup autochtonicznych.

PDF

Czytaj więcej

Institutionalization of Higher Technical Education in Odesa (the Black Sea Region of Ukraine) during the Civil War: Society and Government

Viktoriia Dobrovolska, Varfolomii Savchuk

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, Tom 70, Numer 3, 2025, s. 73-102

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.22268

Artykuł szczegółowo analizuje proces powstawania Instytutu Politechnicznego w Odessie w 1918 r., w czasie wojny domowej w Ukrainie. Głównymi źródłami historycznymi są materiały Archiwum Państwowego Obwodu Odeskiego, z których większość została wprowadzona do obiegu naukowego po raz pierwszy. Jako główne metody badawcze zastosowano metody analizy systemowej, syntezy, metodę historyczną, metody logiczne i porównawczo-historyczne, metodę uogólniania.
Artykuł ma charakter nowatorski, gdyż po raz pierwszy wykorzystuje pełnowymiarowy zespół źródeł archiwalnych: dokonuje krytycznej analizy istniejącej historiografii przedmiotu badań, określa i uwzględnia wszystkie główne elementy funkcjonalne i konstrukcyjne nowo utworzonego instytutu politechnicznego. Szczegółowo bada proces ich powstawania i miejsce w nim każdego z korporacyjnych uczestników tego procesu, rola i znaczenie czynnika osobowego w instytucjonalizacji wyższego szkolnictwa technicznego w Odessie. Po raz pierwszy odnotowano nie tylko udział odeskiego oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego w tym procesie, lecz udowodniono jego wiodącą rolę w powstaniu instytutu. W trudnych warunkach politycznych wojny domowej de facto uzyskało status niezależnego Odeskiego Towarzystwa Technicznego. Wyjaśniono metody i formy działalności organizacyjnej odeskiego oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego w procesie instytucjonalizacji wyższego szkolnictwa technicznego w Odessie.
Artykuł wyjaśnia także kierunki i mechanizmy współdziałania oraz koordynacji wysiłków struktur korporacyjnych społeczności lokalnej, w szczególności odeskiego oddziału Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego, Odeskiego Związku Inżynierów i Techników, młodzieży studenckiej (Związek Studentów Techniki), organy samorządu miejskiego, nauczyciele Uniwersytetu Noworosyjskiego (Odessa), osoby publiczne itp.
Ustalono i ujawniono wiodącą rolę szeregu osobistości, które miały wpływ na proces powstawania OPI. Wyjaśnione zostają także cechy polityczne i organizacyjne procesu instytucjonalizacji wyższego szkolnictwa technicznego w Odessie w warunkach ciągłej zmiany sił wojskowo-politycznych o różnych poglądach ideologicznych. Instytut Politechniczny w Odessie stał się pierwszą wyższą uczelnią techniczną na ziemiach południowej Ukrainy i do dziś pozostaje wiodącą instytucją szkolnictwa wyższego.

PDF

Czytaj więcej

„Fenomen Lwowa” na przykładzie rozwoju polskiego elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego

Jerzy Hickiewicz, Piotr Rataj, Przemysław Sadłowski

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, Tom 70, Numer 3, 2025, s. 103-136

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.22269

PDF

Czytaj więcej

XIX-wieczne ujęcie wody dla Wejherowa – cenny zabytek pionierskiej techniki wodociągowej

Michał Klugmann

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, Tom 70, Numer 3, 2025, s. 137-154

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.22270