FAQ

Tom XX

Słowianie wobec wartości. Część 2

2024 Następne

Data publikacji: 31.12.2024

Licencja: CC BY  ikona licencji

Redakcja

Redakcja tomu Urszula Cierniak

Redaktor naczelny Hanna Kowalska-Stus

Sekretarz redakcji Urszula Cierniak

Dodatkowi redaktorzy Aleksandra Stavros, Aleksandra Suszyńska

Zawartość numeru

Poszukiwanie i obrona wartości

Anna Kościołek

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 7-20

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.001.20748
W artykule, na podstawie ustaleń Sławoja Tanasia, podjęto próbę zaprezentowania tanatoturystycznego wymiaru włoskich wojaży Andrzeja Murawjowa z 1845 roku. Jako materiał badawczy wykorzystano dwa utwory: Listy rzymskie i Dodatki do „Listów rzymskich”. Różne przestrzenie śmierci, odwiedzane przez pisarza we Włoszech, można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza z nich, najobszerniejsza, obejmuje peregrynacje do przestrzeni sepulkralnej, a więc do miejsc, w których gromadzone są ludzkie szczątki (świątynie, cmentarze, groby, katakumby). Były to zarówno miejsca upamiętniające śmierć anonimowych (np. katakumby), jak i konkretnych osób (np. grobowce artystów). Druga to podróże na tereny kataklizmów naturalnych (Pompeje). Murawjow był turystą postfiguratywnym, cechował go bowiem tradycyjny, zsakralizowany stosunek do śmierci w różnych aspektach jej rozumienia.
Czytaj więcej Następne

Aleksander Posacki

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 21-47

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.002.20749
W artykule analizowane jest podejście Mikołaja Bierdiajewa do okultyzmu Srebrnego Wieku, który traktował jako zjawisko dwuznaczne. Dla Bierdiajewa okultyzm nie był jedynie szarlatanerią czy psychopatologią, lecz sferą niewyjaśnionych zjawisk, które mogą mieć istotne znaczenie duchowe. Bierdiajew odróżniał pozytywne aspekty ezoteryzmu od negatywnych wpływów okultyzmu. W jego epoce, zdominowanej przez mistycyzm i gnostycyzm, okultyzm i teurgia były przedmiotem intensywnych poszukiwań duchowych. Bierdiajew podkreślał, że magia, będąc formą deterministycznego panowania nad światem, różni się od mistyki, która prowadzi do boskiej wolności. Filozof krytykował zafascynowanie okultyzmem, dostrzegając w nim brak prawdziwej wolności. Dla Bierdiajewa istotne były również związki okultyzmu z magią, astrologią i demonologią, które analizował w kontekście personalizmu i wolności duchowej.
Czytaj więcej Następne

Anna Cholewa-Purgał

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 49-60

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.003.20750
Artykuł przywołuje antynihilistyczny traktat Eugeniusza Rose’a, napisany po jego nawróceniu na prawosławie, a przed obraniem drogi monastycznej ascezy i kapłaństwa, na kanwie uprzedniej fascynacji nihilizmem i doświadczenia jego katastroficznych skutków. Analiza istoty nihilizmu i apologia teizmu, a zwłaszcza chrześcijaństwa jako drogi ku prawdzie i wyzwoleniu z zagrożeń nihilizmu nie są jedynie świadectwem eks-nihilisty i neofity, lecz także filozoficzną myślą Rose’a, szczególnie aktualną dziś w kontekście polityki i wojny Putina.
Czytaj więcej Następne

Tomasz Kwoka

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 61-75

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.004.20751
Artykuł stanowi próbę identyfikacji aktualnych konceptów kulturowych, które w nowszej literaturze etnolingwistycznej noszą nazwę kulturemów i które, nazywając najważniejsze wartości, współdefiniują dzisiejszą tożsamość łemkowską. Wytypowane przez autora kulturemy (Панбіг, церков, робота, земля, лісы, хыжа, біда, туга, кривда) mają silny aspekt wartościujący, wskazując na te elementy świata otaczającego, które są ważne dla społeczności łemkowskiej. Dla Łemków stanowią one wartości – zwykle pozytywne, ale także negatywne, w tym silnie związane z powojennymi traumami historycznymi.
Czytaj więcej Następne

Pamięć o wartościach

Jarosław T. Jagiełło

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 79-93

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.005.20752
Treść kroniki z zasady wyraża przedmiot oddanej kronikarzowi do dyspozycji i recypowanej przez niego pamięci (łac. memoria,-ae) i nie wymaga odwoływania się do niej. Mimo to piszący w języku łacińskim kronikarze czasami przywoływali na karty swych dzieł wyrazy takie, jak np.: memoro,-are, memor,-oris, czy memoria,-ae. To niejako dodatkowe odwoływanie się do pamięci w tekście będącym sprawozdaniem właśnie z pamięci prowadzi do pytania o naturę posługiwania się przez dziejopisarza kategorią pamiętania. Anonim tzw. Gall w swoim tekście posłużył się wyrazami z rdzeniem memor- aż 49 razy.
Analiza przedmiotów Gallowej memoriae prowadzi do odkrycia tendencji pisarskich istniejących w Cronica et gesta…, pomagając uchwycić przekonania historyczne kronikarza, wniknąć w świat jego wartości. Znajdująca się w tytule Kroniki zapowiedź, iż będzie ona poświęcona czynom władców Polaków (Polonorum) została tylko połowicznie spełniona. Osoby i zdarzenia historyczne mające być, zdaniem kronikarza, szczególnie digna memoriae niemal bez wyjątku współtworzą świat łaciński, naznaczony cesarskim uniwersalizmem. Kronikarz zapowiedział również pominięcie w relacji dziejów tych, których „błąd i idolatria splugawiły”, a więc zapewne także chrześcijan obrządku cyrylo-metodiańskiego.
Czytaj więcej Następne

Iwona Krycka-Michnowska

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 95-107

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.006.20753
Wojna domowa w Rosji jest jednym z najtragiczniejszych okresów w jej dziejach. Unikalnym świadectwem początków bratobójczych walk są wspomnienia Marsz lodowy Romana Gula, które zapoczątkowały lawinę dokumentów osobistych poświęconych tej tematyce. Gul nie wpisuje się w emigracyjną narrację o wojnie, nie rysuje apologetycznego obrazu białogwardzistów i czarno-białej wizji świata, która zdominuje literaturę rosyjską. Stosuje odcienie szarości, starając się dowieść, że wojna domowa dehumanizuje każdą z walczących stron. Opisując dylematy autobiograficznego bohatera, przybliża rozterki własne oraz tych, którzy stanęli przed problemem akceptacji przemocy w imię wyższych celów. W artykule podjęto próbę odczytania wspomnień Gula jako zapisu traumatycznych doświadczeń żołnierza Armii Ochotniczej, prowadzących go do zanegowania bratobójczej wojny.
Czytaj więcej Następne

Katarzyna Syska

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 109-120

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.007.20754
Siergiej Lebiediew od 2010 roku realizuje szeroko zakrojony literacko-publicystyczny projekt, którego centralny koncept stanowi pamięć o zbrodniach sowieckich i postsowieckich rozumiana jako etyczny imperatyw: aktywny wysiłek indywidualny (mierzenie się z trudną historią własnej rodziny) i społeczny (żądanie instytucjonalnych rozwiązań). W artykule przeprowadzono analizę powieści Lebiediewa Ludzie sierpnia (2016), której akcja obejmuje lata 1991–1999, w kontekście dyskusji na temat skuteczności rosyjskiego postsowieckiego tranzytu. Pisarz dobitnie twierdzi, że transformacja się nie dokonała – przede wszystkim z powodu braku jednoznacznej polityki symbolicznej.
Czytaj więcej Następne

Trwałość wartości

Izabela Lis-Wielgosz

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 123-135

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.008.20755
Artykuł podnosi problem trwałości i ciągłości tradycji piśmienniczej, literackiej oraz kulturowej na ziemiach serbskich i terenach przez Serbów zasiedlonych na skutek migracji – Wielkiego Exodusu (Velika Seoba Srba) 1690 roku. Rozważania koncentrują się na niewielkim, lecz bardzo wpływowym, środowisku mnichów raczańskich, którego wysiłki na rzecz podtrzymania i ocalenia dawnych (średniowiecznych) tradycji i wartości znacząco wpłynęły na periodyzacyjny model kultury i literatury serbskiej, a czas działalności raczan – zwłaszcza na uchodźstwie (na obszarze południowych Węgier) – uznać należy za okres pielęgnowania dawnych (średniowiecznych) wzorców i jednocześnie powolnej preorientacji kulturowej i wkraczania na ścieżkę nowożytności. Refleksja dotyka zatem kwestii trwałości epoki serbskiego średniowiecza i tzw. okresu przejściowego (czasu paralelnie rozwijającej się literatury średniowiecznej, literatury barokowej, zawierającej wzorce zarówno postbizantyjskiej literatury średniowiecznej, jak i nowe – oparte o model syntezującego średniowiecze i renesans baroku polsko-ukraińskiego, a także literatury barokowo-oświeceniowej), nade wszystko zaś przypomina o losach, wielkiej roli i wkładzie w dziedzictwo kulturowo-społeczne (szczególnie piśmiennicze i literackie) nieformalnej, lecz wpływowej szkoły raczańskiej, zwykle marginalizowanej, z rzadka eksponowanej w opracowaniach i dyskusjach naukowych.
Czytaj więcej Następne

Mirosław Piotr Kruk, Justyna Latoń, Katarzyna Skowron

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 137-164

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.009.20756
W 2023 roku ofiarowany został do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie krzyż ręczny, wykonany z drewna, w srebrnej oprawie, z zapisaną inskrypcją wskazującą na jego pochodzenie z monasteru Rawanica w Serbii, z roku 1692. Podobne krzyże wykonywano na Bałkanach i przede wszystkim na Górze Athos. Jest to cenny przykład tego typu zabytku, stanowiącego unikat w polskich zbiorach, a zarazem ciekawego pod względem techniki, technologii, użytych materiałów oraz zawartych w nim treści i ich modyfikacji przez użycie elementów z innego krzyża. Jest to również swoista relikwia przypominająca ufundowanie monasteru w XIV wieku przez księcia Łazarza I Hrebeljanowicia.
Czytaj więcej Następne

Rafał Majerek

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 165-179

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.010.20757
W artykule poświęcono uwagę kluczowym kontekstom i etapom rozwoju dramatu i teatru słowackiego po 1989 roku oraz wstępnie wyznaczono możliwe obszary badań w przyjętej perspektywie, uwzględniającej przede wszystkim związki dramatu i teatru ze zmieniającym się modelem kultury. Zmiana systemu rozumiana jest jako doświadczenie traumatyczne, prowadzące do dezorganizacji i destabilizacji dotychczasowych porządków, wymagające strategii i działań służących przezwyciężeniu kryzysu. Efekty tych działań – reinterpretacje przeszłości, wypracowanie nowych sposobów rozumienia wspólnoty i tożsamości, większa wrażliwość – wiązać można z procesem posttraumatycznego wzrostu, który współtworzą i odzwierciedlają teksty kultury, m.in. dzieła dramatyczne i teatralne.
Czytaj więcej Następne

Grażyna Szwat-Gyłybow

Kultura Słowian, Tom XX, 2024, s. 181-197

https://doi.org/10.4467/25439561KSR.24.011.20758
W bułgarskim folklorze rozpowszechniony jest topos kobiety, którą murarze (przy milczącym współudziale całej wiejskiej wspólnoty) wmurowują w fundamenty wznoszonego obiektu, by odwrócić nawracającą wciąż katastrofę budowlaną. Poczynając od lat. 70. XIX wieku, topos ten jest adaptowany w bułgarskiej literaturze i kulturze. W artykule podejmuję próbę reasumpcji wyników badań nad tym zjawiskiem, prowadzonych w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki (nr 2020/37/B/HS2/00152). Przedmiotem mojej uwagi są te wartości, które reprezentanci różnych nurtów estetycznych i światopoglądowych od 150 lat czynią obiektem swego zainteresowania i zarazem przedmiotem negocjacji.
Czytaj więcej Następne