FAQ
logotyp Archiwum Narodowego w Krakowie

O badaniach archiwalnych krajobrazu kulturowego Krakowa ze szczególnym uwzględnieniem ogrodów

Data publikacji: 10.01.2025

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2024, XXX, s. 225-258

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.24.012.20782

Autorzy

Agata Zachariasz
Politechnika Krakowska
https://orcid.org/0000-0002-9985-3083 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

O badaniach archiwalnych krajobrazu kulturowego Krakowa ze szczególnym uwzględnieniem ogrodów

Abstrakt

Istotną cechą krakowskiego krajobrazu są historyczne tereny zieleni urządzonej. Każdy zna Planty czy park Jordana, ale są i inne ogrody, parki, zieleńce, zielone place i ulice, wszystkie współtworzą system terenów zieleni miejskiej. Celem artykułu jest pokazanie przydatności badań archiwalnych podejmowanych w projektowaniu architektoniczno- krajobrazowym dla terenów zieleni o zabytkowym charakterze. W pracy wykorzystano kwerendy archiwalne, studia literaturowe, prace terenowe oraz analizę faktograficzną, metody historyczno-interpretacyjne i studia porównawcze. Przedstawiono tok postępowania konserwatorskiego w podejmowaniu rekonstrukcji zabytkowych terenów zieleni, w którym badanie archiwaliów stanowi ważny element pracy projektanta. Zaprezentowano różne skale planowania i projektowania oraz formy zieleni, przede wszystkim z Krakowa i okolicy. Na ich przykładzie pokazano źródła archiwalne (m.in. mapy, projekty, fotografie, źródła pisane), które są wykorzystywane bezpośrednio lub pośrednio w projektach rekonstrukcji czy rewaloryzacji obiektów sztuki ogrodowej. Omówiono, na przykładach, wybrane kwestie związane z kartografią, szczególnie katastrem galicyjskim. Pokazano ogrody rozrywkowe, parki i ogrody śródblokowe, detale roślinne i architektoniczne, plany regulacyjne oraz omówiono zagadnienia zieleni w kontekście panoram i widoków. Na zakończenie podkreślono znaczenie gromadzenia różnego rodzaju materiałów źródłowych do odtwarzania komponowanej zieleni stanowiącej integralną część krajobrazu kulturowego.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła rękopiśmienne

Archiwum Banku PKO, Kraków, ul. Szpitalna 15, Opis inwentaryzacyjny, 30 kwietnia 1924, oprac. inż. Jan Peltz.

Archiwum Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Janusz Bogdanowski, „Karty katalogowe ogrodów śródblokowych”, oprac. w latach 1975–1978 (maszyn.).

Archiwum Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Janusz Bogdanowski, „Ogrody śródblokowe Krakowa. Klasyfikacja i optymalizacja użytkowania”, Biuro Rozbudowy Krakowa, 1979 (maszyn.).

Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta miasta Krakowa, sygn. 29/33/Kr 6640, 29/33/Kr 6817.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 29/630/2980, 29/630/2998, 29/630/3001.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum planów Budownictwa Miejskiego w Krakowie, sygn. 29/1410/ABM Reg. III 119, 29/1410/ABM TAU BUP 86, pl. 5732, 5740, 5784–5790, 5795, 5797.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Kataster galicyjski, sygn. 29/280/539, 29/280/541, 29/280/1152.

Archiwum Narodowe w Krakowie, Teki architekta Jana Zawiejskiego, sygn. 29/1463/6.

Kriegsarchiv w Wiedniu, Mieg Karte des Königreichs Galizien Und Lodomerien, 1779–1782, 1:28800, http://www.iaepan.vot.pl/galicja/index­de.html (odczyt: 22.07.2024).

Druki urzędowe

Europejska Konwencja Krajobrazowa, Florencja 20 października 2000 r. (Dz.U. z 2000 r., nr 14, poz. 98).

Opracowania

Banach Jerzy: Dawne widoki Krakowa. Wyd. 2 uzup. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.

Bogdanowski Janusz: Kompozycje ogrodowe i problemy ich rewaloryzacji. „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału PAN w Krakowie” 1997, t. 29, s. 183–200.

Bogdanowski Janusz: Polskie ogrody ozdobne: historia i problemy rewaloryzacji. Warszawa: Arkady, 2000.

Bogdanowski Janusz: Problemy urbanistycznej rewaloryzacji zabudowy mieszkaniowej z przełomu XIX i XX w. na przykładzie Krakowa. „Ochrona Zabytków” 1980, nr 2, s. 104–115.

Bogdanowski Janusz: Przedmowa redakcyjna. W: Parki i ogrody Krakowa w obrębie Plant z Plantami i Wawelem. Katalog parków i ogrodów w Polsce. T. 1. Red. Janusz Bogdanowski, Jolanta Więckowska. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, 1997, s. 25–34.

Czarnecki Władysław: Planowanie miast i osiedli. T. 3: Krajobraz i tereny zielone. Warszawa: PWN, 1968.

Czerwieniec Marek, Janina Lewińska: Zieleń w mieście. Warszawa: IGPiK, 1996. Corboz André: The Land as Palimpsest. „Diogenes” 1983, vol. 31 (121), s. 12–34.

Dolatowski Jakub: Drzewozbiór Stanisława Wodzickiego, cz. 1. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 2011, t. 59, s. 23–35.

Estreicher Karol: Kraków. Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice. Wyd. 1. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1931.

Gauze Aleksander: Kraków w zieleni. „Ogrodnictwo” 1931, z. 6, s. 166–181.

Grabowski Ambroży: Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego: z illustracyami. T. 2. Kraków: Drukarnia „Czasu”, 1909.

Instruction zur Ausführung der zum Behufe des allgemeinen Catasters in Folge des 8. Und 9. Paragraphes des Allerhöchsten Patentes vom 23. December 1817 an geordnteten Landes-Vermessung. Wien: Hof­ und Staats­Aerarial­Druckerey, 1824.

Instruction zur Ausführung der zum Behufe des allgemeinen Catasters. Wien: k.k. Hof­ Und Staatsdruckerei, 1856.

Jażdzewska Iwona: Zastosowanie Systemów Informacji Geograficznej (GIS) w zachowaniu dziedzictwa kulturowego. W: Rola nauki w zachowaniu dziedzictwa kulturowego: współpraca między uczelniami wyższymi a muzeami, archiwami i służbami konserwatorskimi na terenie regionu łódzkiego. Red. Bogusław Więcek, Jan Perkowski. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2010, s. 167–183.

Krasnowolski Bogusław: Krakowskie Planty – zarys dziejów. Kraków: Universitas, 2018.

Malecki Bolesław: Ogród ozdobny: dobór roślin kwietnikowych, kobiercowych i dekoracyjnych, ich treściwa hodowla i zużytkowanie oraz trawniki ogrodowe. Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, nakł. autora, 1904.

Malecki Bolesław: Ogród ozdobny: rośliny pnące i wijące gruntowe oraz szklarniowe, Kraków: Drukarnia „Czasu”, 1901.

Malecki Bolesław: Plantacje, ogrody i urządzenia ogrodowe miejskie w Krakowie. Kraków: Drukarnia Związkowa w Krakowie, 1907.

Malecki Bolesław: Planty Krakowskie. „Ogrodnik Polski” 1888, t. 10, nr 1, s. 10.

Malecki Bolesław: Róże: ich historya, opisowa klasyfikacja, zużytkowanie, hodowla gruntowa i doniczkowa. Kraków: Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej, 1907.

Meinig Donald William: The interpretation of ordinary landscapes: geographical essays. New York, Oxford: Oxford University Press, 1979.

Mitkowska Anna, Fabijanowska Katarzyna, Uruska­Suszek Dorota, Zachariasz Agata, Tor Krzysztof: Model postępowania konserwatorskiego dla zdewastowanych założeń ogrodowych przejmowanych przez Agencję Rynku Rolnego Skarbu Państwa. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, 1994.

Motak Maciej: Osiedle Urzędnicze w Krakowie: urbanistyka i architektura 1924–1942. Wyd. 2 uzup. i rozszerz. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2020.

Parki i ogrody Krakowa w obrębie Plant z Plantami i Wawelem. Katalog parków i ogrodów w Polsce. T. 1. Red. Janusz Bogdanowski, Jolanta Więckowska. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, 1997.

Pawlicki Maciej Bonawentura: Strategia konserwacji zabytków architektury w Polsce. Kraków: Politechnika Krakowska, 1993.

Program inwestycyjny Stołecznego Królewskiego miasta Krakowa na okres 1937/38– 1943/44 r. Kraków: Nakł. Zarządu Miejskiego, 1938.

Program i warunki konkursu na Plan Regulacyi Wielkiego Krakowa. „Architekt” 1910, nr 6–7–8, s. 89.

Radzikowski Walery Eliasz: Kraków. Warszawa: Gebethner i Wolff, [b.r., po 1922].

Schama Simon: Landscape and memory. London: Harper Collins, 1995.

Stępniewska Barbara: Ogrody Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.

Stoksik Janina: Galicyjski kataster gruntowy – jego gromadzenie i opracowywanie w Archiwum Państwowym w Krakowie. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 1995, t. 1, s. 46–57.

Wilkaniec Agnieszka, Gałecka­Drozda Anna, Walerzak Miłosz, Rosada Agnieszka: Zastosowanie programów GIS w analizie historycznych założeń zieleni. „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie” 2017, t. 45, s. 233–244.

Wodzicki Stanisław: Katalog roślin Ogrodu Niedźwiedzkiego, których nabywać w zamian tamże brakujących, każdemu zawsze wolno, z roku 1813, obejmujący rośliny treybhauzowe, oranżeryjne i szklarniowe, drzewa i krzewy gruntowe, rośliny w korzeniu trwałe pod gołem niebem, rośliny roczne i dwuletnie. Kraków, [b.w.], [b.r.].

Wodzicki Stanisław: O chodowaniu [sic!], użytku, mnożeniu i poznawaniu drzew, krzewów, roślin i ziół celniejszych: ku ozdobie ogrodów przy zastosówaniu do naszey strefy…. T. 1–6. Kraków [T. 1: 1818, Drukarnia: Józefa Mateckiego; T. 2: 1818, Drukarnia: Macieja Dziedzickiego; T. 3: 1820, Drukarnia: Macieja Dziedzickiego; T. 4: 1825, Drukarnia: Józefa Mateckiego; T. 5: 1825, Drukarnia: Stanisław Gieszkowski; T. 6: 1828, Drukarnia: Bracia Gieszkowscy], 1818–1828.

Zachariasz Agata, Jopek Dorota, Kochel Laura: Heritage and environment: greenery as a climate change mitigation factor in selected UNESCO sites in Krakow. “Sustainability” 2023, vol. 15 (15), s. 1–40. DOI: 10.3390/su151512041.

Zachariasz Agata, Jopek Dorota, Kochel Laura: Structure of areas of greenery within Cracow’s city blocks: historical transitions and contemporary development in the context of adaptation to climate change. „Wiadomości Konserwatorskie” 2021, t. 68S, s. 137–146. DOI:10.48234/WK68SGREENERY.

Zachariasz Agata: O architekturze krajobrazu, kompozycji krajobrazu i specjalistycznej terminologii – rozważania wprowadzające. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2016, nr 32, s. 11–29, http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl/publikacje.artykuly/32/1.zachariasz.pdf (odczyt: 10.04.2024).

Zachariasz Agata: „Plany katastralne ogrodów jako świadectwo rozwoju idei »ogrodu angielskiego« (na przykładzie Beskidu Niskiego i Pogórza)”, Kraków 1996, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. Janusza Bogdanowskiego (maszyn. w bibliotece Politechniki Krakowskiej).

Zachariasz Agata: Przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2012, t. 16, s. 63–83.

Zachariasz Agata: Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych. Kraków: Politechnika Krakowska, 2006.

Zachariasz Agata: Zielony Kraków dla przyjemności i pożytku Szanownej Publiczności. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 2016.

Zachariasz Agata, Wójcik Mirski Anita, Fabijanowska Katarzyna, Obara Grzegorz, „Dokumentacja projektowo­kosztorysowa modernizacji i rekonstrukcji podjazdu, podwórza oraz ogrodu w posesji budynku przy ul. Szpitalnej 15 – gmachu d. Kasy Oszczędności m. Krakowa”, oprac. w Instytucie Architektury Krajobrazu, Wydział Architektury, Politechnika Krakowska, Kraków 1998–1999 (maszyn. – ze zbiorów Agaty Zachariasz).

Wydawnictwa elektroniczne

Edycja Budżet Obywatelski 2022, Kraków, Projekt ogólnomiejski, https://budzet.krakow.pl/projekty2022/4410­posadzmy_drzewa_na_rynku_glownym_.html (odczyt: 10.05.2024). Festungs­Umgebungsplan_von_Krakau, Blatt 21 Krakau, wydawca K.u.k. Militärgeogra­ phisches Institut in Wien, Festungs­Umgebungs­Plan_Von_Krakau_10k_Bl_21_ Krakau_1900_Loc_G6524.K7a1_S10_.A9.jpg, http://maps.mapywig.org/m/K.u.K._maps (odczyt: 22.07.2024).

Szczegółowy plan Krakowa z przyległymi gminami, stan 1947, skala 1:10 000, oprac. M. Kubiczek, https://dawnemapykrakowa.pl/map/1947-szczegolowy-plan-krakowa-z-przyleglymi-gminami (odczyt: 22.07.2024).

Informacje

Informacje: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2024, XXX, s. 225-258

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: O badaniach archiwalnych krajobrazu kulturowego Krakowa ze szczególnym uwzględnieniem ogrodów
Angielski: Archival research of Krakow’s cultural landscape, with particular emphasis on gardens

Publikacja: 10.01.2025

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Agata Zachariasz (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Agata Zachariasz – prof. dr hab. inż. arch., Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Katedra Architektury Krajobrazu; zainteresowania badawcze: architektura krajobrazu, historia sztuki ogrodowej, konserwacja i rewaloryzacja zabytkowych ogrodów, kształtowanie terenów zieleni, standardy projektowania, współczesne trendy w architekturze krajobrazu, krajobraz, tożsamość i genius loci, urbanistyka i planowanie przestrzenne.

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski