Michał Krupa

The article is devoted to the visual perception of selected architectonic objects and urban space in the health resort in Rabka-Zdrój. Eye-tracking research was presented in its theoretical aspect, and then results of research carried out using a stationary eye-tracker were also presented. An analysis of experiment results allowed for determining the usefulness of eye-tracking research in learning the range and manner of perceiving architectonic objects and urban spaces by people looking at them. The usefulness of the discussed research in working out assumptions and activities related to protecting historic objects and spaces as well as educational activities was indicated.

The article presents the cultural heritage of the mediaeval town of Lipnica Murowana, located in Lesser Poland in Bochnia County. This historic town can boast valuable architectonic and urban design buildings. These are the church of St. Leonard; the church of St. Andrew the Apostle; the church of St. Simon; the Starost’s House; the Ledóchowski Manor; the school building, relics of town housing and, primarily, the mediaeval urban layout with a market square. The article presents the history of the abovementioned historic buildings and spaces, and analyses their current protection and conservation guidelines.

Keywords: Lipnica Murowana, historic heritage, architectonic monuments in Lipnica Murowana, urban design monuments in Lipnica Murowana, conservation protection

Streszczenie
Artykuł dotyczy dziedzictwa kulturowego niegdysiejszego średniowiecznego miasta Lipnicy Murowanej, położonego w Małopolsce, w powiecie bocheńskim. Ten zabytkowy ośrodek ma na swoim terenie cenne zabytki architektury i urbanistyki. Są to: kościół pw. św. Leonarda; kościół pw. św. Andrzeja Apostoła; kościół pw. św. Szymona; Dom starościński; Dwór Ledóchowskich; budynek szkoły, relikty małomiasteczkowej zabudowy mieszkalnej, a przede wszystkim zachowany średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem. W artykule dokonano analizy historii wymienionych obiektów i przestrzeni zabytkowych wraz z przeglądem ich bieżącej ochrony oraz wytycznymi konserwatorskimi.

Niniejszy artykuł dotyczy rewaloryzacji parku miejskiego im. Bohaterów Monte Cassino w Jarosławiu. Park ten powstał na początku XX wieku w związku z organizowaną w mieście Wystawą Przemysłową i Rolniczą, która w owych czasach była wydarzeniem nie tylko gospodarczym, ale także kulturalnym i towarzyskim. Wówczas to wytyczono układ przestrzenny parku, a także wzniesiono pawilony wystawowe, które nie przetrwały do naszych czasów. Zachowało się natomiast samo założenie urbanistyczne z zabytkowym drzewostanem. Niestety park jest obecnie bardzo zaniedbany, co wpłynęło na decyzję władz miasta o podjęciu działań na rzecz jego rewitalizacji i rewaloryzacji. W tym celu opracowano projekt koncepcyjny i na jego podstawie projekt budowlano-wykonawczy wraz z ekspertyzą dendrologiczną. Należy przy tym dodać, że teren od 1992 roku jest wpisany do rejestru zabytków województwa, co sprawia, że jest pod kontrolą służb konserwatorskich.

Niniejszy artykuł dotyczy genezy powstania oraz historii rozwoju przestrzennego Rabki-Zdrój w okresie średniowiecza. Omówiono w nim literaturę przedmiotu, a także metody badań, dzięki którym udało się opracować prolegomenę do badań nad dziejami Rabki w założonym okresie. Rabka w średniowieczu była niewielką wsią należącą do klasztoru cystersów w Szczyrzycu. Impulsem do rozwoju osadnictwa na tym terenie były zapewne znane od wieku XIII złoża soli, z których pierwotnie korzystał klasztor. Dopiero z czasem były one eksplorowane przez kolejnych właścicieli wsi. Układ przestrzenny Rabki rozwinął się na podstawie istniejących w średniowieczu traktów ponadlokalnych oraz lokalnych wiodących przez wieś. Przedmiotowy artykuł przybliża zagadnienie rozwoju miejscowości, która w wieku XIX uległa nagłej metamorfozie, stając się jednym z najważniejszych polskich uzdrowisk.

Niegdysiejsze miasto Wiślica położone jest na terenie województwa świętokrzyskiego, w powiecie buskim. Obecnie jest to peryferyjny ośrodek, który swoim rodowodem sięga okresu wczesnego Średniowiecza. Z tego okresu na terenie Wiślicy przetrwało wiele elementów osadniczych (relikty romańskiego kościoła św. Mikołaja; relikty kościoła św. Ducha; relikty kościoła św. Marcina; relikty archeologiczno-architektoniczne na „Regii”; relikty I oraz II kościoła romańskiego oraz grodzisko), które w wymienionym okresie tworzyły na tym terenie aglomerację wczesnośredniowieczną. Aglomeracja ta w okresie dojrzałego Średniowiecza została wzbogacona regularnym układem urbanistycznym (model 9-polowy) miasta lokacyjnego. Autorzy niniejszego artykułu, na podstawie własnych analiz oraz ustaleń badań archeologicznych, podjęli próbę scharakteryzowania rozwoju Wiślicy w okresie średniowiecza.