TY - JOUR
TI - Sedymentacja mad wiślanych w Tyńcu
AU - Szmańda, Jacek B.
AU - Łokas, Edyta
AU - Wachniew, Przemysław
AU - Michno, Anna
AU - Kalicki, Tomasz
AU - Szwarczewski, Piotr
AU - Przegiętka, Krzysztof R.
AU - Radwanek-Bąk, Barbara
TI - Sedymentacja mad wiślanych w Tyńcu
AB - Obszar badań jest położony w przełomie doliny górnej Wisły pomiędzy Tyńcem  a Piekarami pod Krakowem, gdzie znajdują się naturalne i przemysłowe aluwia pozakorytowe (mady), w których badano uziarnienie, aktywności radionuklidów i zawartość metali ciężkich. Mady znajdują się na trzech poziomach równiny zalewowej, z każdego z nich pobrano jeden rdzeń osadów. Aluwia na najniższym poziomie są najgrubsze i niejednorodne w porównaniu z madami zdeponowanymi na dwóch wyższych poziomach. Większość aluwiów była deponowana w warunkach dolnego ustroju przepływu. Na podstawie datowań luminescencyjnych określono, że akumulacja mad na najniższym poziomie rozpoczęła się 200 lat temu, a na najwyższym 3 tys. lat temu. We wszystkich trzech badanych rdzeniach aluwiów stwierdzono podobny i regularny przebieg aktywności 137Cs i 210Pb. Rozkład pionowy 137Cs odzwierciedla jego migrację w głąb i mieszanie gleby w wyniku orki. Jednocześnie wydaje się, że ten proces nie zakłóca pionowego rozkładu 210Pb. Ponadto, wyraźne piki aktywności 137Cs korelują ze zmniejszeniem stężenia metali ciężkich w górnej części wszystkich profili. Ukazuje to kryzys przemysłowy w Polsce z początku lat 80. XX w. Profil pionowy aktywności 210Pb w dwóch rdzeniach z górnych poziomów terasy zalewowej wykorzystano do oszacowania tempa akumulacji, które wynosi około 0,4 cm/rok. Pionowe zróżnicowanie koncentracji metali ciężkich w profilach przedstawia zarówno zmiany ekonomiczne w tym regionie w ciągu ostatniego stulecia, jak i natężenie akumulacji aluwiów Wisły. Wyższe zanieczyszczenie w górnej części dwóch profili pobranych z wyższych poziomów można skorelować z okresem przemysłowym, który w dorzeczu górnej Wisły (Wyżyny Śląska i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej) rozpoczął się pod koniec XIX w. i trwał do połowy XX w. Obniżenie skażenia mad w stropie wszystkich profili jest spowodowane kryzysem gospodarczym i działaniami proekologicznymi od końca lat 80. XX w.
VL - 2018
IS - Zeszyt 155
PY - 2019
SN - 1644-3586
C1 - 2083-3113
SP - 157
EP - 172
DO - 10.4467/20833113PG.18.019.9542
UR - https://ejournals.eu/czasopismo/prace-geograficzne/artykul/sedymentacja-mad-wislanych-w-tyncu
KW - litologia mad
KW - datowanie luminescencyjne
KW - aktywność radioizotopów
KW - tempo sedymentacji
KW - koncentracja metali ciężkich
KW - równina zalewowa
KW - dolina górnej Wisły