%0 Journal Article
%T Niemcewicz’s Kosciuszko: Honor, Self-Reflection and Self-Justification
%A Janicki, Joel J.
%J Konteksty Kultury
%V 2017
%R 10.4467/23531991KK.17.002.7267
%N Tom 14 zeszyt 1
%P 13-41
%K subiektywność, cenzura i autocenzura, samousprawiedliwienie, honor, szlachetna rozpacz
%@ 2083-7658
%D 2017
%U https://ejournals.eu/czasopismo/konteksty-kultury/artykul/niemcewiczs-kosciuszko-honor-self-reflection-and-self-justification
%X 
Intrygująca i tajemnicza relacja między Julianem Ursynem Niemcewiczem (1858–1841) a Tadeuszem Kościuszką (1746–1817) przetrwała jeden z najbardziej dramatycznych i druzgocących okresów w polskiej historii, lata 1794–1798. Niemcewicz służył jako adiutant u boku Kościuszki podczas skazanego na klęskę powstania (1794). Obaj odnieśli rany i zostali schwytani w bitwie pod Maciejowicami, skąd przewieziono ich do Sankt Petersburga, gdzie byli przetrzymywani jako jeńcy wojenni aż do ich uwolnienia pod koniec 1796 r. przez cara Piotra I (1754–1801). Kościuszko i Niemcewicz musieli złożyć przed carem upokarzającą przysięgę wiernopoddańczą, po czym wyjechali do USA, gdzie w sierpniu 1797 r. zatrzymali się w Filadelfii. Ich stosunki uległy nagłemu zerwaniu w maju 1798 r., gdy Kościuszko, ku niemiłemu zaskoczeniu Niemcewicza, powrócił do Francji, opuszczając swojego wiernego adiutanta i towarzysza. Wyjazd, zorganizowany z pomocą ówczesnego wiceprezydenta Thomasa Jeffersona (1743–1826), miał na celu załagodzenie napięć na linii Francja–USA, jak również zabieganie o wsparcie Francji w nieustającej walce o niepodległość państwa polskiego.
Niniejszy artykuł jest próbą uchwycenia złożonego „portretu” Kościuszki, jaki zawarł Niemcewicz w swoich dziennikach i wspomnieniach, więziennych zapiskach z lat 1794–1796, w wierszu z 1813 r. skomponowanym jako apel do Naczelnika po klęsce Napoleona, jak również w mowie Pochwała Kościuszki, napisanej kilka lat po śmierci Naczelnika w 1817 r. Zapiski w dziennikach i wspomnieniach są wyraźnie subiektywne, niekiedy wyrachowane i podatne na autocenzurę. Na sytuację Niemcewicza jako pisarza-patrioty poruszającego niezwykle wrażliwe politycznie tematy wpływ miała rosyjska cenzura, a także realna groźba kary ze strony władz rosyjskich.