FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego (1580)

Data publikacji: 11.11.2017

Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 3 (44), s. 477 - 510

https://doi.org/10.4467/20843844TE.17.014.8881

Autorzy

Jakub Niedźwiedź
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
https://orcid.org/0000-0003-4472-8151 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego (1580)

Abstrakt

Polish 16th-century War-Time Propaganda in Action: The Case of Atlas Księstwa Połockiego (1580)

The paper’s objective is to demonstrate: a) Stanisław Pachołowiecki’s Atlas Księstwa Połockiego (Rome 1580) as the first part of a major propaganda action conducted by the royal chancellery; b) the course of its publication; c) who was engaged in its production. At fi rst, the author reminds that Atlas was made during the Livonian War. The main commissioners were King Stephen Báthory and Chancellor Jan Zamoyski. The next part presents the chief propagandistic text created by the Polish chancellery, Edictum regium de supplicationibus, printed in Polatsk in early September 1579. It is an account of the circumstances of the capture of the city by Stephen Báthory’s army. The author reviews the text’s distribution and translation into English among other languages. It turns out that Edictum, issued several times in 1579, provides the most signifi cant context for the Atlas. The author argues e.g. that the Atlas was to be a commentary for the edict. Next, the process of the publication of maps is explained. The author discusses the circumstances in which the decision to publish them was made, as well as the criteria for selecting cartographic material and the fi nal redaction. He then indicates who was responsible for delivering the text to Rome, when it happened, who was engaged in its publication, and when it was published. The comparison of the dates of the Atlas’s shipment to Rome and publication of other texts enables the author to hypothesise about a coherent propaganda action. He shows that its aim was, above all, to win foreign public opinion. In result, several diff erent types of texts were created: a historical narrative (Edictum – two diff erent Polish editions), a collection of maps (Atlas), a Latin panegyric speech by A. Patrycy Nidecki and a Latin and a Polish odes by J. Kochanowski. The last part of the paper presents the connections between various persons forming the human network directly or indirectly related to the publication of the Atlas and the Polish propaganda action.

Artykuł powstał w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki Opus (nr 2014/15/B/HS2/01104) Związki literatury polskiej i kartografi i w XVI – I poł. XVII w. 

Bibliografia

Źródła archiwalne

Zumthorn P., oblężenie Połocka, Staatsarchiv Dresden, sygn. Schr. VII, F. 90. Nr. 17a.

Źródła drukowane

Akta Metryki Koronnej co ważniejsze z czasów Stefana Batorego 1576–1586. Z rozprawką

na czele: O królu Stefanie jako myśliwcu, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1882.

Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 1: 1553–1579, wyd. W. Sobieski, Warszawa 1904.

Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 2: 1580–1582, wyd. J. Siemieński, Warszawa 1909.

Basilius Hyacinthius Vilnensis, Panegyricus in excidium Polocense atque in memorabilem victoriam Stephani […] ex potentissimo Moschorum Principe III. Calendis Septembris 1579 reportatam, Padova: Lorenzo Pasquato, 1580.

Caligari G.A., I.A. Caligarii nuntii apostolici in Polonia epistolae et acta 1578–1581, ed. L. Boratyński, Cracoviae 1915 (Monumenta Poloniae Vaticana, 4). 

Edictum regium de supplicationibus ob rem bene adversus Moschum gestam, Kraków: Mikołaj Szarffenberg, 1579.

Edictum regium Svirense ad milites, ex quo causae suscepti in magnum Moscoviae ducem belli cognoscentur. Edictum regium de supplicationibus ob captam Polociam. Rerum post captam Polotiam contra Moscum gestarum narratio, Warszawa: Mikołaj Szarffenberg, 1579.

Edictum Serenissimi Poloniae Regis ad milites, ex quo causae suscepti in Magnum Moscoviae Ducem belli cognoscuntur. Item edictum eiusdem de suplicationibus ob captam Polociam habendis: cum epistola qua ordines ad comitia conuocantur et rerum post captam Polociam gestarum narratione. Hisce adiecta sunt quaedam de Magni Moscoviae Ducis genere, quod se nescio qua autoritate ab Augusto Caesare ducere iactitat, Köln, Maternus Cholinus,1580.

Giardino de’ poeti, Venezia: fratelli Guerra, 1583.

Graav H., Faber K., Francofordiae ac emporii Germaniae celeberiimi effi gatio, 1552 (British Library, Maps KTop C-24-g18).

Gradowski F., Hodoeporicon Moschicum, Wilno: Daniel Łęczycki, 1582.

Hakluyt R., The principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation, vol. 1, London 1809.

Heidenstein R., De bello Moscovitico commentatorium libri sex, Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1584.

Jenkinson A., Nova absolutaque Russiae Moscoviae et Tartariae descriptio, London: Clement Adams, 1562. Jedyny zachowany egzemplarz editio princeps: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. 9590-IV.C.

Kochanowski J., Ad Stephanum Bathorrheum regem Poloniae inclytum Moscho debellato et Livonia recuperata epinicion, Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1583.

Kochanowski J., Jezda do Moskwy, Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1583.

Kochanowski J., Jezda do Moskwy, w: J. Kochanowski, Poematy okolicznościowe, oprac. R. Krzywy, Warszawa 2018.

Kochanowski J., Pieśni trzy… O wzięciu Połocka. O statecznym słudze R.P. O uczciwej małżonce, Warszawa 1583, http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=85&from=editionindex&from=-3search&dirids=20&lang=pl (dostęp: 28.10.2018).

Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, t. 1: 1567 – 2 VII 1582, wyd. P. Czeplewski, Toruń 1937.

Mack G. st., Die Eroberung von Polotsk in Litauen, Nürnberg 1579, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, sygn. XV-R. 6813.

Martinelli A., Narratione del successo della guerra del re di Polonia contro al Moscovito l’anno 1579, предисловие, подготовка текста и перевод И.В. Дубровский, „Русский Сборник. Исследования по истории России” 21 (2017), s. 10–68.

Novina jista a pravdiva o dobyti znameniteho zamka a pevnosti velihego mesta […] Polocka, Praha 1580.

Relacje nuncjuszów apostolskich i innych osób o Polsce od roku 1548 do 1690, t. 1, wyd. E. Rykaczewski, Berlin–Poznań 1864.

Reszka S., De rebus gestis Stephani I regis Poloniae […] contra Magnum Moschorum Ducem narratio, Roma: heredes Antonii Bladii, 1582.

Rymsza A., Deketeros akroama, Wilno: Daniel Łęczycki, 1585.

Strubicz M., Brevis atque accurata Livoniæ Ducatus descriptio historico-geographica, ed. J.L. Diezius, Amsterdam: Abraham Strander, 1727.

A True reporte of the taking of the great towne and castell of Polotzko by the King of Polonia with the manner of the assaults, batteries, undermininges, skirmishes and fyreworkes, that were there vsed from the 11 of August to the 30 of the same month 1579, [London: s.n.], 1579.

Viridarium poetarum, Venezia: Joannes Gryphius, 1583. 

Z dworu Stanisława Hozjusza. Listy Stanisława Reszki do Marcina Kromera 1568–1582, przeł., wstęp i komentarze J.A. Kalinowska, Olsztyn 1992.

Opracowania

Дубровский И.В., Латинские рукописи сочинений Альберта Шлихтинга, „Русский сборник. Исследования по истории России” 18 (2015), s. 74–217.

Дубровский И.В., Новые документы о России Ивана Грозного, „Русский сборник. Исследования по истории России” 11 (2012), s. 26–41.

Дубровский И.В., Новые документы по истории отношений России и Италии при Иване Грозном, „Русский сборник. Исследования по истории России” 14 (2013), s. 7–12.

Alexandrowicz, S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa 2012.

Awianowicz B., Wstęp, w: A. Patrycy Nidecki, Trzy mowy gratulacyjne z okazji zwycięstwa nad Moskwicinami, oprac. B. Awianowicz, Warszawa 2016, s. 5–32.

Benedict Ph., Graphic History. The Wars, Massacres and Troubles of Tortorel and Perrissin, Genève 2007.

Brunelli G., Gallio Tolomeo, w: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 51, Roma 1998, http://www.treccani.it/enciclopedia/tolomeo-gallio_%28Dizionario-Biografico%29/ (dostęp: 1.06.2018).

Buchwald-Pelcowa P., Dawne wydania dzieł Jana Kochanowskiego, Warszawa 1993.

Buczek K., Dorobek kartograficzny wojen Stefana Batorego, „Wiadomości Służby Geograficznej” 8 (1934), z. 3, s. 3–15.

Buczek K., Kartografia polska w czasach Stefana Batorego, „Wiadomości Służby Geograficznej” 7 (1933), z. 2, s. 69–121.

Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.

Evans J., The Silver Medal or Map of Sir Francis Drake, „The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society”, Fourth Series, 6 (1906), s. 348–350.

Franczak G., Filologia mapy. Badanie dawnej kartografi i metodą krytyki tekstu na przykładzie toponimii mapy Księstwa Połockiego S. Pachołowieckiego z 1580 roku, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 193–252.

Franczak G., Polotia recepta. Mapa Księstwa Połockiego jako tekst propagandowy (w przygotowaniu).

Franczak G., Rzymski łącznik. Giovanni Battista Cavalieri (1525–1601), rytownik Hozjusza i Tretera (w przygotowaniu).

Franczak G., Wstęp, w: W. Neothebel, Acrostichis własnego wyobrażenia kniaża wielkiego moskiewskiego, oprac. G. Franczak, Warszawa 2016, s. 5–66.

Gömöry G., The Polish Swan Triumphant: Essays on Polish and Comparative Literature from Kochanowski to Norwid, Newcastle upon Tyne 2013.

Grala H., Wokół dzieła i osoby Alberta Schlichtinga (przyczynek do dziejów propagandy antymoskiewskiej w drugiej połowie XVI w.), „Studia Źródłoznawcze” 38 (2000), s. 35–51.

Harley J.B., Maps, Knowledge, and Power, w: idem, The New Nature of Maps. Essays in the History of Cartography, ed. by P. Laxton, introd. J.H. Andrews, Baltimore–London 2001, s. 51–81.

Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017.

Kappeler A., Ivan Groznyj im Spiegel der ausländischen Druckschrift en seiner Zeit: ein Beitrag zur Geschichte des westlichen Russlandbildes, Bern–Frankfurt am Main 1972.

Kawecka-Gryczowa A., Dzieje „Drukarni latającej”. Działalność i wędrówki, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 7 (1971), s. 355–376.

Kozica K., Charakterystyka prac kartografi cznych Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 37–59.

Łopatecki K., Oblężenie i zdobycie warownej twierdzy połockiej przez Najjaśniejszego Króla Polski Stefana – wykorzystanie kartografii podczas planowania taktycznego, „Terminus” 19 (2017), z. 4 (45), s. 705–758.

Łopatecki K., Ocena wiarygodności źródeł kartograficznych prezentujących oblężenie Połocka z 1579 roku, „Terminus” 19 (2017), z. 4 (45), s. 759–795.

Łopatecki K., Rola map i planów w działaniach taktycznych wojsk polskich i litewskich do początku panowania Stefana Batorego, „Terminus” 19 (2017), z. 3 (44), s. 609–663.

Łopatecki K., Ryciny prezentujące kampanię połocką 1579 roku jako jednolita kompozycja kartograficzna, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 157–191.

Łopatecki K., Wykorzystanie map w działaniach strategicznych do 1586 roku w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, „Terminus” 19 (2017), z. 3 (44), s. 511–566.

Marchesani P., La Polonia nella storiografia italiana dei secoli XVI–XVII: I clichés ideologici e la loro evoluzione, „Europa Orientalis” 5 (1986), s. 203–231.

Mears N., Queenship and Political Discourse in the Elizabethan Realms, Cambridge 2005.

Morawski K., Andrzej Patrycy Nidecki. Jego życie i dzieła, Kraków 1892. 

Niedźwiedź J., Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 127–155.

Niedźwiedź J., Atlas Księstwa Połockiego – wprowadzenie, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 1–18.

Niedźwiedź J., Mercator’s Lithuanian-Russian Borderlands. Russiae pars amplificata (1595) and Its Polish Sources, „Imago Mundi” (w druku).

Niedźwiedź J., Źródła, konteksty i okoliczności powstania Ody o zdobyciu Połocka Jana Kochanowskiego, „Terminus” 18 (2016), z. 4 (41), s. 359–400.

Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Pierwsi królowie elekcyjni, Warszawa 1969.

Obremski K., Wstęp, w: Volsciana. Katalog renesansowego księgozbioru Piotra Dunin-Wolskiego, biskupa płockiego, oprac. A. Obrębski, Kraków 1999, s. 5–7.

Piechnik L., Początki Akademii Wileńskiej 1570–1599, foreword J.W. Woś, Roma 1984.

Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, wyd. A. Czuczyński, Kraków 1894.

Pollak M., Cities at War in Early Modern Europe, New York 2010.

Putten J. van, Networked Nation. Mapping German Cities in Sebastian Münster’s ‘Cosmographia’, Leiden–Boston 2017.

Randall D., Credibility in Elizabethan and Early Stuart Military News, London–New York 2015.

The Taking of Polack — 1579. Elizabethan Newssheet, „The Journal of Belarusian Studies” 1, (1965), no. 1, s. 16–22.

Informacje

Informacje: Terminus, 2017, Tom 19, zeszyt 3 (44), s. 477 - 510

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego (1580)

Angielski:

Polish 16th-century War-Time Propaganda in Action: The Case of Atlas Księstwa Połockiego (1580)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-4472-8151

Jakub Niedźwiedź
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
https://orcid.org/0000-0003-4472-8151 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Publikacja: 11.11.2017

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Jakub Niedźwiedź (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski