FAQ

Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)

Data publikacji: 24.11.2016

Studia Historiae Scientiarum, 2016, 15 (2016), s. 301 - 345

https://doi.org/10.4467/23921749SHS.16.012.6155

Autorzy

,
Alicja Zemanek
Ogród Botaniczny, Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3335-0723 Orcid
Wszystkie publikacje autora →
Piotr Köhler
Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8713-0817 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)

Abstrakt

Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie był łącznie przez ponad 70 lat placówką należącą do botaniki polskiej. Utworzony w 1781 r. przez Jeana Emmanuela Giliberta (1741–1814), w praktyce funkcjonujący od 1782 r., działał do 1842 r., kiedy to został zlikwidowany przez rosyjskiego zaborcę.
W 1919 r. założono w nowym miejscu Ogród Botaniczny Uniwersytetu Stefana Batorego (czynny od 1920 r.), pełniący funkcję zakładu pomocniczego dwóch zakładów (katedr) botanicznych. Organizatorem i pierwszym dyrektorem był w latach 1920–1923 fizjolog roślin – Piotr Wiśniewski (1884–1971). W latach 1924–1937 kierownictwo sprawował Józef Trzebiński (1867–1941) – mykolog, jeden z twórców polskiej fitopatologii, a w latach 1937–1939 – Franciszek Ksawery Skupieński (1888–1962) – badacz śluzowców.
Dla rozwoju Ogrodu duże zasługi położył główny ogrodnik, czyli inspektor Konstanty Prószyński (Proszyński; 1859–1936), były właściciel ziemski, przyrodnik amator, autor jednej publikacji mykologicznej, zatrudniony w latach 1919–1936. Ogród, obejmujący ok. 2 ha, usytuowany był w zakolu rzeki Wilii zwanym Zakretem (po litewsku Vingis), poza centrum miasta. Mimo trudności finansowych założono tutaj działy roślin analogiczne do istniejących w innych ogrodach botanicznych: systematyki ogólnej, flory krajowej, roślin piaskowych (psammofilnych), roślin uprawnych, ekologii roślin, alpinarium, torfowisko wysokie, a także arboretum oraz gatunki wodne i błotne.
W latach 1926–1929 wybudowano szklarnię dla uprawy roślin ciepłych stref klimatycznych. Grupy ilustrujące roślinność różnych typów siedlisk odzwierciedlały rozwój ekologii i fitosocjologii w nauce tego okresu. Liczba uprawianych gatunków wzrastała w miarę upływu czasu: od 1347 w latach 1923/1924 do ok. 2800 w okresie 1936/1937. Począwszy od 1923 r. zaczęto wydawać drukowane katalogi nasion. Prowadzono tutaj doświadczenia do prac naukowych, m.in. z zakresu fitopatologii. Kolekcje roślin wykorzystywano w czasie zajęć ze studentami, a także do edukacji młodzieży szkolnej i szerokiej publiczności.
Po przyłączeniu Wilna do Litwy w 1939 r. władze litewskie zamknęły Uniwersytet Stefana Batorego, kończąc tym samym historię polskiego ogrodu botanicznego. Obecnie jego teren jest jednym z działów Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wileńskiego (dział „Vingis” – Vilniaus universiteto botanikos sodas). Nadal służy studentom i mieszkańcom miasta, a kwitnące rośliny używane są do ozdabiania uniwersyteckich sal i uświetniania uroczystości.
 

Bibliografia

BIBLIOGRAFIA

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego. Teczki osobowe pracowników: sygn. 5140 – Jakub Mowszowicz.

Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas [Litewskie Centralne Archiwum Państwowe w Wilnie] (LCVA).

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 A 14 nr 300 – Akta osobowe Andrzej Michalski.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 911 – Zakłady Wydz. Mat.-Przyr.: Ogród Botaniczny 1923/24–1936/37.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 152 – Sprawozdania roczne.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 391 – Wydział Mat.-Przyr. Sprawozdania 1923/24–1933/34.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 41 – Akta osobowe Konstanty Prószyński.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 59 – Akta osobowe Józef Trzebiński.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 784 – Akta osobowe Piotr Wiśniewski.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 775 – Akta osobowe Franciszek Skupieński.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 52 – Sprawozdania Wydz. Mat.-Przyr. 1929/30–1935/36.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 53 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1919/20.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 55 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1921/22.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 56 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1922/23.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 57 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1923/24.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 59 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1925/26.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 161 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1936/37–1937/38.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 198 – Wydz. Mat.-Przyr. Sprawozdanie za r. ak. 1938/39.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 200 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1938/39.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 230 – Ogród Botaniczny 1938.

Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 232 – Wydz. Mat.-Przyr. Sprawozdania roczne Zakładów 1936/37, 1937/38.

OPRACOWANIA

Baliński, Michał 1835: Opisanie statystyczne miasta Wilna. Wilno: druk. J. Zawadzki.

Bukowiecki, Henryk 1987: Skupieński Franciszek Ksawery (1888–1962). [W:] Słownik biologów polskich. Pod redakcją Stanisława Feliksiaka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-00656-0.

Chlebowski, Bronisław (red.) 1895: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich. Warszawa: druk „Wieku”, t. XIV.

Grębecka, Wanda 1979: L’enseignement de la botanique à l’Université de Vilna (1781–1839). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 24(3), ss. 595–610.

Grębecka, Wanda 1988: Badania szaty roślinnej prowadzone w ośrodku wileńskim i krzemienieckim (1781–1840), [W:] Wkład wileńskiego ośrodka naukowego w przyrodniczepoznanie kraju (1781–1842). Pod redakcją Józefa Babicza i Wandy Grębeckiej. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN. ISSN 0077-054X, ss. 115–225 („Monografie z dziejów nauki i techniki” 141) .

Grębecka, Wanda 1993: The Vilna school of botany (1781–1832). [W:] Studies on the history of botanical gardens and arboreta in Poland. Pod redakcją Alicji Zemanek i Bogdana Zemanka. Kraków: Polish Academy of Sciences, W. Szafer Institute of Botany. ISSN 0867-0749, s. 59–76 („Polish Botanical Studies, Guidebook Series” 9).

Grębecka, Wanda 1998: Wilno–Krzemieniec. Botaniczna szkoła naukowa (1781–1841). Warszawa: Komitet Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. ISBN 83-908973-1-8 („Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki” 7) .

Jundziłł, Stanisław 1850: Gabinet historyi naturalnej i ogród botaniczny wileńskiego Uniwersytetu. Biblioteka Warszawska I, ss. 39–59.

Hryniewiecki, Bolesław 1937: Prof. dr Józef Trzebiński Czterdziestolecie pracy naukowej. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 14(4), ss. 249–268, portr. k. 1 nlb. (Rés.:Le professeur dr. Józef Trzebiński. Note biographique à l’occasion duquarantenaire de son travail scientifique).

Klimavičiute, Jolita 1995: Józef Trzebiński – profesor Uniwersytetu Stefana Batorego. Lithuania 1(14), ss. 115–126.

Köhler, Piotr 1991: Botanika w Krakowie i Wilnie w latach 1780–1840. Wszechświat 92(1), ss. 10–13.

Köhler, Piotr 1994a: Collections of 18th Century Vilna Botanists in the Józef Jundziłł Herbarium. Botanical Journal of Scotland 46(4), ss. 589–593.

Köhler, Piotr 1994b: Old herbaria of Polish botanists in Vilna and Kiev. Taxon 43(3), ss. 487–488.

Köhler, Piotr 1994c: Rośliny z terenu Białorusi w zielniku Józefa Jundziłła. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 39(3–4), ss. 93–102 (summ.: Plants collected in Byelorussia in the Józef Jundziłł herbarium).

Köhler, Piotr 1994d: Zielniki botaników ośrodka wileńskiego z lat 1780–1840 w Kijowie, Krakowie i Wilnie. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 39(1), ss. 109–116 (sum.: Herbariums of botanists from Vilnius centre in the years 1780–1840 remained in Kiev, Cracow and Vilnius).

Köhler, Piotr 1994e: Zielniki botaników polskich w Wilnie i Kijowie zebrane przed rokiem 1840.Herbaria of Polish botanists collected before 1840 in Vilna and Kiev. Wiadomości Botaniczne 38(3/4), ss. 74–177.

Köhler, Piotr 1995a: Dawne ogrody botaniczne Wilna. Old botanic gardens in Vilna (Vilnius, Lithuania). Wiadomości Botaniczne 39(1/2), ss. 144–147.

Köhler, Piotr 1995b: Józef Jundziłł i jego zielnik. Wszechświat 96(7–8), ss. 83–186.

Köhler, Piotr 1995c: Zielnik Józefa Jundziłła. Herbarium of Józef Jundziłł. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-85444-40-8 („Polish Botanical Studies, Guidebook Series” 13).

Köhler, Piotr 1997a: Badania Józefa Jundziłła nad florą Litwy po 1830 r. (w świetle nieznanych materiałów rękopiśmiennych). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 42(1), ss. 43–74 (summ.: Józef Jundziłł’s studies on flora of Lithuania after 1830 on the basis of his unknown manuscript).

Köhler, Piotr 1997b: Biblioteka naukowa Józefa Jundziłła (1794–1877). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 42(3–4), ss. 63–84 (summ.: The scientific library of Józef Jundziłł (1794–1877).

Köhler, Piotr 1997c: Herbarium of Józef Jundziłł (1794–1877). Taxon 46(2), ss. 365–366.

Köhler, Piotr 1999: Zielnik Józefa Jundziłła – addendum. Herbarium of Józef Jundziłł – addendum. Wiadomości Botaniczne 3(1/2), ss. 86–88.

Köhler, Piotr 2004: Józef Jundziłł (1794–1877). Materiały do biografii. Kwartalnik HistoriiNauki i Techniki 49(1), ss. 83–117 (summ.: Józef Jundziłł (1794–1877). Materials for his biography) .

Köhler, Piotr 2011: Dawne ogrody botaniczne Wilna – dwie dekady później. Old botanic garden in Vilna (Vilnius, Lithuania) – two decades later. Wiadomości Botaniczne 55(3/4), ss. 175–180.

L.R. 1871: Ogród botaniczny w Wilnie. Tygodnik Illustrowany ser. II VII(170), ss. 153–154.

Kornaś, Jan; Medwecka-Kornaś, Anna 2002. Geografia roślin. Wydanie nowe. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN. ISBN 83-01-13782-7.

Majewski, Tomasz 2016: Dzieje poznania chorób roślin w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, Instytut Historii Nauki PAN, ss. 638.

Mienicki, Ryszard 1929: Pierwsze dziesięciolecie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. [W:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. T. II. Dziesięciolecie 1919–29. Wilno: Nakł. Uniwersytetu Stefana Batorego, ss. 115(1)–158(44) .

Mowszowicz, Jakub 1948–1951 [wyd. 1951]: Z historii dawnych ogrodów botanicznych Uniwersytetu Wileńskiego. (Contribution à l’histoire des anciens jardins botaniquesde Wilno). Kosmos ser. A 66, ss. 209–230.

Mowszowicz, Jakub 1966: Botanika i botanicy w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939 (Przyczynki i wspomnienia). Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej Ser. B 12, ss. 99–124. (Rés.: La chaire de botanique et ses représentants à l’Université de Stefan Bator à Vilna en cours de la période de 1919 à 1939) .

Mowszowicz, Jakub 1973: Prof. dr Piotr Wiśniewski (1881–1971). Wiadomości Botaniczne 17(2), ss. 75–77.

Paszewski, Adam 1971: Profesor dr Piotr Wiśniewski w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia Sectio C 26, ss. I–X, k. 1 nlb. [portr. przed artykułem] + kk. 4 nlb. [dokumenty na końcu], [s. IX – „Wykaz prac Prof. dr Piotra Wiśniewskiego”].

Portal Internetowy „Poznaj Wilno” 2014–2015: „Park Zakret” („Park Vingis”). Publikacja dostępna online: http://poznajwilno.pl/miasto/zabytki/kategoria-parki-pomniki/park-zakretpark-vingis/ (dostęp: 08. 09. 2016).

Rutkowska, Irena 1974: Józef Trzebiński. Wiadomości Botaniczne 18(4), ss. 237–240. .

Rydzewski, Bronisław 1929: Wydział Matematyczno-Przyrodniczy U.S.B. w latach 1919–1929. [W:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. T. II. Dziesięciolecie 1919–29. Wilno: Nakł. Uniwersytetu Stefana Batorego, ss. 273(1)–376(104).

Skridaila, Audrius 2001: Introduction of woody plants in Vilnius University Botanical Garden in 1781–2000. Vilnius: Daktaro disertacijos santrauka.

Skridaila, Audrius; Naujalis, J. R. 2002: Results of woody plant introduction in the Vilnius University Botanical Garden (1781–2000). Biologija 1, ss. 72–74.

Skridaila, Audrius; Žilinskaitė, Silva 2009: Vilniaus universiteto Botanikos sodas. Vilnius University Botanical Garden. [W:] Lietuvos botanikos sodai. Botanic gardens of Lithuania. Pod redakcją R. Žadeikienė. Vilnius: Vilniaus Universitetas.

Skridaila, Audrius; Žilinskaitė, Silva; Shiyan, Natalia 2015: Jean Emmanuel Gilibert and Vilnius University Botanical Garden: results of current studies of archive material from Vilnius archives, Göttingen University and National Herbarium of Ukraine (KW). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 60(1), ss. 95–116.

Sławiński, Witold 1947: X. Stanisław Bonifacy Jundziłł profesor Historii Naturalnej Wszechnicy Wileńskiej. The Rev. Stanisław Bonifacy Jundziłł Professor of Natural History in the University of Wilno. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin – Polonia Sectio E 1, Suppl. I, ss. 1–208 + 13 tabl. nlb.

Szweykowscy, Alicja i Jerzy (red.) 2003: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN 83-214-1305-6.

Vikipedija 2016a: Vingio parkas. Publikacja dostępna online: https://lt.wikipedia.org/wiki/Vingio_parkas (dostęp: 08. 09. 2016) .

Vikipedija 2016b: Antanas Minkevičius. Publikacja dostępna online: https://lt.wikipedia.org/wiki/Antanas_Minkevičius (dostęp: 08. 09. 2016).

Wiśniewski, Piotr 1938: †Konstanty Proszyński. Wspomnienie pośmiertne – Nachruf (Z portretem – Mit Bildnistafel). Acta Societatis Botanicorum Poloniae 15(4), ss. XXVII–XXIX [Nachruf s. XXIX], portr. k. 1 nlb.

Wodziczko, Adam 1926: Ogrody botaniczne w Polsce. [W:] Pamiętnik Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej w Poznaniu 25. IX–3 X 1926. Poznań: Nakł. Komitetu Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej, ss. 44–59.

Informacje

Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2016, 15 (2016), s. 301 - 345

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)

Angielski:

History of the Botanic Garden of the Stefan Batory University in Vilna (Vilnius) (1919–1939)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-3335-0723

Alicja Zemanek
Ogród Botaniczny, Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3335-0723 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Ogród Botaniczny, Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)

https://orcid.org/0000-0001-8713-0817

Piotr Köhler
Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8713-0817 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)

Publikacja: 24.11.2016

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Alicja Zemanek (Autor) - 50%
Piotr Köhler (Autor) - 50%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski