Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEHistoria Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)
Data publikacji: 24.11.2016
Studia Historiae Scientiarum, 2016, 15 (2016), s. 301 - 345
https://doi.org/10.4467/23921749SHS.16.012.6155Autorzy
Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)
Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie był łącznie przez ponad 70 lat placówką należącą do botaniki polskiej. Utworzony w 1781 r. przez Jeana Emmanuela Giliberta (1741–1814), w praktyce funkcjonujący od 1782 r., działał do 1842 r., kiedy to został zlikwidowany przez rosyjskiego zaborcę.
W 1919 r. założono w nowym miejscu Ogród Botaniczny Uniwersytetu Stefana Batorego (czynny od 1920 r.), pełniący funkcję zakładu pomocniczego dwóch zakładów (katedr) botanicznych. Organizatorem i pierwszym dyrektorem był w latach 1920–1923 fizjolog roślin – Piotr Wiśniewski (1884–1971). W latach 1924–1937 kierownictwo sprawował Józef Trzebiński (1867–1941) – mykolog, jeden z twórców polskiej fitopatologii, a w latach 1937–1939 – Franciszek Ksawery Skupieński (1888–1962) – badacz śluzowców.
Dla rozwoju Ogrodu duże zasługi położył główny ogrodnik, czyli inspektor Konstanty Prószyński (Proszyński; 1859–1936), były właściciel ziemski, przyrodnik amator, autor jednej publikacji mykologicznej, zatrudniony w latach 1919–1936. Ogród, obejmujący ok. 2 ha, usytuowany był w zakolu rzeki Wilii zwanym Zakretem (po litewsku Vingis), poza centrum miasta. Mimo trudności finansowych założono tutaj działy roślin analogiczne do istniejących w innych ogrodach botanicznych: systematyki ogólnej, flory krajowej, roślin piaskowych (psammofilnych), roślin uprawnych, ekologii roślin, alpinarium, torfowisko wysokie, a także arboretum oraz gatunki wodne i błotne.
W latach 1926–1929 wybudowano szklarnię dla uprawy roślin ciepłych stref klimatycznych. Grupy ilustrujące roślinność różnych typów siedlisk odzwierciedlały rozwój ekologii i fitosocjologii w nauce tego okresu. Liczba uprawianych gatunków wzrastała w miarę upływu czasu: od 1347 w latach 1923/1924 do ok. 2800 w okresie 1936/1937. Począwszy od 1923 r. zaczęto wydawać drukowane katalogi nasion. Prowadzono tutaj doświadczenia do prac naukowych, m.in. z zakresu fitopatologii. Kolekcje roślin wykorzystywano w czasie zajęć ze studentami, a także do edukacji młodzieży szkolnej i szerokiej publiczności.
Po przyłączeniu Wilna do Litwy w 1939 r. władze litewskie zamknęły Uniwersytet Stefana Batorego, kończąc tym samym historię polskiego ogrodu botanicznego. Obecnie jego teren jest jednym z działów Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wileńskiego (dział „Vingis” – Vilniaus universiteto botanikos sodas). Nadal służy studentom i mieszkańcom miasta, a kwitnące rośliny używane są do ozdabiania uniwersyteckich sal i uświetniania uroczystości.
BIBLIOGRAFIA
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego. Teczki osobowe pracowników: sygn. 5140 – Jakub Mowszowicz.
Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas [Litewskie Centralne Archiwum Państwowe w Wilnie] (LCVA).
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 A 14 nr 300 – Akta osobowe Andrzej Michalski.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 911 – Zakłady Wydz. Mat.-Przyr.: Ogród Botaniczny 1923/24–1936/37.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 152 – Sprawozdania roczne.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I A nr 391 – Wydział Mat.-Przyr. Sprawozdania 1923/24–1933/34.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 41 – Akta osobowe Konstanty Prószyński.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 59 – Akta osobowe Józef Trzebiński.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 784 – Akta osobowe Piotr Wiśniewski.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 I Bb nr 775 – Akta osobowe Franciszek Skupieński.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 52 – Sprawozdania Wydz. Mat.-Przyr. 1929/30–1935/36.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 53 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1919/20.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 55 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1921/22.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 56 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1922/23.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 57 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1923/24.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 59 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1925/26.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 161 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1936/37–1937/38.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 198 – Wydz. Mat.-Przyr. Sprawozdanie za r. ak. 1938/39.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 200 – Protokoły Rady Wydz. Mat.-Przyr. 1938/39.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 230 – Ogród Botaniczny 1938.
Akta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: sygn. F. 175 VII B nr 232 – Wydz. Mat.-Przyr. Sprawozdania roczne Zakładów 1936/37, 1937/38.
OPRACOWANIA
Baliński, Michał 1835: Opisanie statystyczne miasta Wilna. Wilno: druk. J. Zawadzki.
Bukowiecki, Henryk 1987: Skupieński Franciszek Ksawery (1888–1962). [W:] Słownik biologów polskich. Pod redakcją Stanisława Feliksiaka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-00656-0.
Chlebowski, Bronisław (red.) 1895: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich. Warszawa: druk „Wieku”, t. XIV.
Grębecka, Wanda 1979: L’enseignement de la botanique à l’Université de Vilna (1781–1839). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 24(3), ss. 595–610.
Grębecka, Wanda 1988: Badania szaty roślinnej prowadzone w ośrodku wileńskim i krzemienieckim (1781–1840), [W:] Wkład wileńskiego ośrodka naukowego w przyrodniczepoznanie kraju (1781–1842). Pod redakcją Józefa Babicza i Wandy Grębeckiej. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN. ISSN 0077-054X, ss. 115–225 („Monografie z dziejów nauki i techniki” 141) .
Grębecka, Wanda 1993: The Vilna school of botany (1781–1832). [W:] Studies on the history of botanical gardens and arboreta in Poland. Pod redakcją Alicji Zemanek i Bogdana Zemanka. Kraków: Polish Academy of Sciences, W. Szafer Institute of Botany. ISSN 0867-0749, s. 59–76 („Polish Botanical Studies, Guidebook Series” 9).
Grębecka, Wanda 1998: Wilno–Krzemieniec. Botaniczna szkoła naukowa (1781–1841). Warszawa: Komitet Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. ISBN 83-908973-1-8 („Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki” 7) .
Jundziłł, Stanisław 1850: Gabinet historyi naturalnej i ogród botaniczny wileńskiego Uniwersytetu. Biblioteka Warszawska I, ss. 39–59.
Hryniewiecki, Bolesław 1937: Prof. dr Józef Trzebiński Czterdziestolecie pracy naukowej. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 14(4), ss. 249–268, portr. k. 1 nlb. (Rés.:Le professeur dr. Józef Trzebiński. Note biographique à l’occasion duquarantenaire de son travail scientifique).
Klimavičiute, Jolita 1995: Józef Trzebiński – profesor Uniwersytetu Stefana Batorego. Lithuania 1(14), ss. 115–126.
Köhler, Piotr 1991: Botanika w Krakowie i Wilnie w latach 1780–1840. Wszechświat 92(1), ss. 10–13.
Köhler, Piotr 1994a: Collections of 18th Century Vilna Botanists in the Józef Jundziłł Herbarium. Botanical Journal of Scotland 46(4), ss. 589–593.
Köhler, Piotr 1994b: Old herbaria of Polish botanists in Vilna and Kiev. Taxon 43(3), ss. 487–488.
Köhler, Piotr 1994c: Rośliny z terenu Białorusi w zielniku Józefa Jundziłła. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 39(3–4), ss. 93–102 (summ.: Plants collected in Byelorussia in the Józef Jundziłł herbarium).
Köhler, Piotr 1994d: Zielniki botaników ośrodka wileńskiego z lat 1780–1840 w Kijowie, Krakowie i Wilnie. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 39(1), ss. 109–116 (sum.: Herbariums of botanists from Vilnius centre in the years 1780–1840 remained in Kiev, Cracow and Vilnius).
Köhler, Piotr 1994e: Zielniki botaników polskich w Wilnie i Kijowie zebrane przed rokiem 1840.Herbaria of Polish botanists collected before 1840 in Vilna and Kiev. Wiadomości Botaniczne 38(3/4), ss. 74–177.
Köhler, Piotr 1995a: Dawne ogrody botaniczne Wilna. Old botanic gardens in Vilna (Vilnius, Lithuania). Wiadomości Botaniczne 39(1/2), ss. 144–147.
Köhler, Piotr 1995b: Józef Jundziłł i jego zielnik. Wszechświat 96(7–8), ss. 83–186.
Köhler, Piotr 1995c: Zielnik Józefa Jundziłła. Herbarium of Józef Jundziłł. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-85444-40-8 („Polish Botanical Studies, Guidebook Series” 13).
Köhler, Piotr 1997a: Badania Józefa Jundziłła nad florą Litwy po 1830 r. (w świetle nieznanych materiałów rękopiśmiennych). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 42(1), ss. 43–74 (summ.: Józef Jundziłł’s studies on flora of Lithuania after 1830 on the basis of his unknown manuscript).
Köhler, Piotr 1997b: Biblioteka naukowa Józefa Jundziłła (1794–1877). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 42(3–4), ss. 63–84 (summ.: The scientific library of Józef Jundziłł (1794–1877).
Köhler, Piotr 1997c: Herbarium of Józef Jundziłł (1794–1877). Taxon 46(2), ss. 365–366.
Köhler, Piotr 1999: Zielnik Józefa Jundziłła – addendum. Herbarium of Józef Jundziłł – addendum. Wiadomości Botaniczne 3(1/2), ss. 86–88.
Köhler, Piotr 2004: Józef Jundziłł (1794–1877). Materiały do biografii. Kwartalnik HistoriiNauki i Techniki 49(1), ss. 83–117 (summ.: Józef Jundziłł (1794–1877). Materials for his biography) .
Köhler, Piotr 2011: Dawne ogrody botaniczne Wilna – dwie dekady później. Old botanic garden in Vilna (Vilnius, Lithuania) – two decades later. Wiadomości Botaniczne 55(3/4), ss. 175–180.
L.R. 1871: Ogród botaniczny w Wilnie. Tygodnik Illustrowany ser. II VII(170), ss. 153–154.
Kornaś, Jan; Medwecka-Kornaś, Anna 2002. Geografia roślin. Wydanie nowe. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN. ISBN 83-01-13782-7.
Majewski, Tomasz 2016: Dzieje poznania chorób roślin w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, Instytut Historii Nauki PAN, ss. 638.
Mienicki, Ryszard 1929: Pierwsze dziesięciolecie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. [W:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. T. II. Dziesięciolecie 1919–29. Wilno: Nakł. Uniwersytetu Stefana Batorego, ss. 115(1)–158(44) .
Mowszowicz, Jakub 1948–1951 [wyd. 1951]: Z historii dawnych ogrodów botanicznych Uniwersytetu Wileńskiego. (Contribution à l’histoire des anciens jardins botaniquesde Wilno). Kosmos ser. A 66, ss. 209–230.
Mowszowicz, Jakub 1966: Botanika i botanicy w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939 (Przyczynki i wspomnienia). Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej Ser. B 12, ss. 99–124. (Rés.: La chaire de botanique et ses représentants à l’Université de Stefan Bator à Vilna en cours de la période de 1919 à 1939) .
Mowszowicz, Jakub 1973: Prof. dr Piotr Wiśniewski (1881–1971). Wiadomości Botaniczne 17(2), ss. 75–77.
Paszewski, Adam 1971: Profesor dr Piotr Wiśniewski w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia Sectio C 26, ss. I–X, k. 1 nlb. [portr. przed artykułem] + kk. 4 nlb. [dokumenty na końcu], [s. IX – „Wykaz prac Prof. dr Piotra Wiśniewskiego”].
Portal Internetowy „Poznaj Wilno” 2014–2015: „Park Zakret” („Park Vingis”). Publikacja dostępna online: http://poznajwilno.pl/miasto/zabytki/kategoria-parki-pomniki/park-zakretpark-vingis/ (dostęp: 08. 09. 2016).
Rutkowska, Irena 1974: Józef Trzebiński. Wiadomości Botaniczne 18(4), ss. 237–240. .
Rydzewski, Bronisław 1929: Wydział Matematyczno-Przyrodniczy U.S.B. w latach 1919–1929. [W:] Księga Pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego. T. II. Dziesięciolecie 1919–29. Wilno: Nakł. Uniwersytetu Stefana Batorego, ss. 273(1)–376(104).
Skridaila, Audrius 2001: Introduction of woody plants in Vilnius University Botanical Garden in 1781–2000. Vilnius: Daktaro disertacijos santrauka.
Skridaila, Audrius; Naujalis, J. R. 2002: Results of woody plant introduction in the Vilnius University Botanical Garden (1781–2000). Biologija 1, ss. 72–74.
Skridaila, Audrius; Žilinskaitė, Silva 2009: Vilniaus universiteto Botanikos sodas. Vilnius University Botanical Garden. [W:] Lietuvos botanikos sodai. Botanic gardens of Lithuania. Pod redakcją R. Žadeikienė. Vilnius: Vilniaus Universitetas.
Skridaila, Audrius; Žilinskaitė, Silva; Shiyan, Natalia 2015: Jean Emmanuel Gilibert and Vilnius University Botanical Garden: results of current studies of archive material from Vilnius archives, Göttingen University and National Herbarium of Ukraine (KW). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 60(1), ss. 95–116.
Sławiński, Witold 1947: X. Stanisław Bonifacy Jundziłł profesor Historii Naturalnej Wszechnicy Wileńskiej. The Rev. Stanisław Bonifacy Jundziłł Professor of Natural History in the University of Wilno. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Lublin – Polonia Sectio E 1, Suppl. I, ss. 1–208 + 13 tabl. nlb.
Szweykowscy, Alicja i Jerzy (red.) 2003: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN 83-214-1305-6.
Vikipedija 2016a: Vingio parkas. Publikacja dostępna online: https://lt.wikipedia.org/wiki/Vingio_parkas (dostęp: 08. 09. 2016) .
Vikipedija 2016b: Antanas Minkevičius. Publikacja dostępna online: https://lt.wikipedia.org/wiki/Antanas_Minkevičius (dostęp: 08. 09. 2016).
Wiśniewski, Piotr 1938: †Konstanty Proszyński. Wspomnienie pośmiertne – Nachruf (Z portretem – Mit Bildnistafel). Acta Societatis Botanicorum Poloniae 15(4), ss. XXVII–XXIX [Nachruf s. XXIX], portr. k. 1 nlb.
Wodziczko, Adam 1926: Ogrody botaniczne w Polsce. [W:] Pamiętnik Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej w Poznaniu 25. IX–3 X 1926. Poznań: Nakł. Komitetu Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej, ss. 44–59.
Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2016, 15 (2016), s. 301 - 345
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)
History of the Botanic Garden of the Stefan Batory University in Vilna (Vilnius) (1919–1939)
Ogród Botaniczny, Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
Publikacja: 24.11.2016
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2490
Liczba pobrań: 2324