Działania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEDziałania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej
Data publikacji: 20.10.2016
Prace Historyczne, 2016, Numer 143 (4), s. 703 - 735
https://doi.org/10.4467/20844069PH.16.036.5338Autorzy
Działania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej
Asymmetric warfare in the Tatar military art of war in the early modern period
An analysis of military operations conducted by Tatar hordes in the 16th and 17th centuries reveals that they were basically shaped by asymmetric warfare. Their characteristic features were the secrecy of actions until the moment of attack, the use of instruments of information warfare and espionage, the total character of military operations directed against the civilians, their material resources and economic infrastructure involving terrorist tactics and psychological methods of influence aimed at intimidating assaulted communities. The actions of Tatar hordes basically focused on non-military environment with the use of not only classic military tools but also combinations of political and economic means in the form of various economical and demographic pressures. Conducting asymmetric military actions was, for the Giray dynasty, one of the most important tools for the successful achievement of their political goals as well as for supporting the economy of the Crimean Khanate through a stable transfers of slaves and supply of stolen material goods.
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
– Archiwum Koronne Warszawskie
Dział tatarskie, t. 62, nr 110
karton 72, teczka 309, nr 568
– Archiwum Publiczne Potockich
sygn. 163, t. 26
– Archiwum Radziwiłłów
dz. II, sygn. 842
– Archiwum Zamoyskich
sygn. 341, 3036
Zbiór dokumentów papierowych
sygn. 2618
Archiwum Państwowe w Lublinie
– Archiwum Ordynacji Zamoyskich
sygn. 91
Archiwum Państwowe w Przemyślu
– Akta miasta Przemyśla
sygn. 540
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
sygn. 350, 2576
– Teki Naruszewicza, sygn. 121, 143, 184, 189
sygn. 2699 IV
Biblioteka Jagiellońska
sygn. 92, 166
Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk
sygn. 201, 341
Biblioteka Narodowa w Warszawie
sygn. 9085 III
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
sygn. 1051
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
sygn. 2
Central’nij Deržavnij Istoryčnij Arhiv Ukraїni m. Lviv
fond 1, op. 1, spr. 200, 209
fond 5, op. 1, spr. 119
fond 9, op. 1, spr. 369, 399
fond 13, op. 1, spr. 287, 335
fond 52, op. 1, spr.
Lvivska Naukova Biblioteka Nacjonal’noj Akademi Nauk Ukraїny im. Vasyla Stefanyka
fond 4, op. 1, spr. 1378/II
fond 5, op. 1, spr. 225
fond 141, op. 1, spr. 508/II
Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
sygn. R. 7474.
Nacjonal’na Biblioteka Ukraїny im. Volodimira Vernadskoho u Kijevi
fond 1, spr. 6283
Nacjonal’nij Gistoryčnij Archiv Belarusi v Minske
fond 695, op. 1, spr. 99. 224
Źródła drukowane
Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, wyd. L. Tatomir, F.X. Liske, A. Prochaska, t. 20, Lwów 1909.
Beauplan Guillaume Le Vasseur Sieur de, A Description of Ukraine, transl. and notes by A.B. Pernal, D.F. Essar, Cambridge, MA 1993.
Broniewski [Broniowski] M., Tartariae Descriptio. Opis Tatarii, tłum. E. Śnieżewska, wyd. M. Mączyńska, Łódź 2011.
De Transitu Tartarorum Per Pocuciam Anno M.D.XCIIII Epistola. Ad[…] Cynthium […] Aldobrandinum. Ab[…] Ioan[ne] De Zamoscio […] missa, Cracoviae 1594.
Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618). Über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, hrsg. A. Bues, t. 2, Wiesbaden 2008.
Dokumenty ob osvoboditel’noj vojne ukrainskogo naroda 1648–1654 g.g., ed. A.Z. Baraboj, I. Butyč, Kiev1965.
Hadży Mehmed Senai z Krymu, Historia chana Islam Gereja III, oprac. Z. Abrahamowicz, Warszawa 1971.
Joint Vision 2020: America’s Military-Preparing for Tomorrow, „Joint Force Quarterly” 2000, Summer, nr 25, s. 57–76.
Katalog dokumentów tureckich. Dokumenty do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455–1672, oprac. Z. Abrahamowicz, red. A. Zajączkowski, Warszawa 1959.
Kronika krośnieńska [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.
Księga podróży Ewliji Czelebiego, oprac. Z. Abrahamowicz, tłum. Z. Abrahamowicz, A. Dubiński, S. Płaskowicka-Rymkiewicz, Warszawa 1969.
Listy staropolskie z epoki Wazów, wyd. H. Malewska, Warszawa 1977.
Mémoires pour servir à l’histoire de la vie et des actions Jean Sobieski III du nom Roi de Pologne par Philippe Dupont attache à ce prince en qualité d’ingenieur en chef de l’artillerie, pub. J. Janicki, Varsovie 1885.
Ossoliński Z., Pamiętnik, oprac. J. Długosz, Warszawa 1983.
Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and other Documents, by D. Kołodziejczyk, Leiden–Boston–Köln 2000.
Pamiętnik o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów XVII w., wyd. S. Przyłęcki, Lwów 1842.
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 7, cz. 2: Ziemie ruskie. Ruś Czerwona [w:] Źródła dziejowe, t. 18, cz. 2, wyd. A. Jabłonowski, Warszawa 1903.
Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu „Ogniem i mieczem” (1648–1651), oprac. M. Nagielski, Warszawa 1999.
Sarnicki S., Księgi hetmańskie, oprac. M. Ferenc, Kraków 2015.
Tarih-i Sahib Giray Han (Historie de Sahib Giray, Khan de Crimée de 1532 à 1551), ed. Ö. Gökbilgin, Ankara 1973.
The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, by D. Kołodziejczyk, Leiden–Boston 2011.
Opracowania
Abou-el-HajR.A., The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe: 1699–1703, „Journal of the American Oriental Society” 1969, t. 89, s. 467–475.
Akčokrakli O., Tatarska poema Džan–Muhamedova pro pohid Islam Gíreâ spíl’no z Bogdanom Hmel’nickim na Pol’šu 1648–49 r.r., „Shídnij svít” 1930, t. 12, s. 163-170.
Baranowski B., Chłop polski w walce z Tatarami, Warszawa 1952.
BarnettW., Asymmetrical Warfare. Today’s Challenge to U.S. Military Power, Washington 2003.
Bazak J., Wspomnienia Kasi Kolasy jako przyczynek do opisu najazdu tatarskiego podczas wojny polsko-tureckiej w 1672 r., „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2006, t. 16, s. 35–47.
BenettB.W., Responding to Asymmetric Threats [w:] J. Stuart, M. Libicki, G.F. Treverton, New Challenges. New Tools for Defense Decisionmaking, Santa Monica 2003, s. 33–66.
Brehunenko V., Kozaki na stepovomu kordoní Evropi. Tipologíâ kozackih spíl’not
XVI–peršoï polovini XVII st., Kiïv 2011.
BuffaloeD.L., Defining Asymmetric Warfare, „The Land Warfare Papers” 2006, t. 58, s. 183–208.
CollinsL.J.D., The Military Organization and Tactics of the Crimean Tatars, 16th–17th Centuries [w:] War, Technology and Society in the Middle East, ed. by V.J. Parry, M.E. Yapp, London–New York–Toronto 1975, s. 258–276.
Daškevič Â., Bol’šaâ granica Ukraïny: etničeskij bar’er ili etnokontaktnaâ zona, [w:] Etnokontaktnye zony v Evropejskoj časi SSSR: Ístoriâ, dinamika, metody izučeniâ, Moskva 1989, s. 7–21.
Daškevič Â., Âsir z Ukraїni (XV–perša polovina XVII st.) âk istoriko–demohrafična problema,„Ukraїns’kij Arheohrafičnij Šoričnik” 1993, Nova seriâ, vypusk 2, s. 40–47.
Dziubiński A., Handel niewolnikami polskimi i ruskimi w Turcji XVI wieku i jego organizacja, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego” 1963, t. 3, s. 36–49.
FisherA.W., The Crimean Tatars, Stanford, CA 1978.
Galenko O.I., Pro tatars’ki nabigi na ukraïns’ki zemli, „Ukraïns’kij istoričnij žurnal” 2003, t. 6, s. 52–68.
Gawęda M., Wojskowość tatarska w XVII wieku, „Rocznik Przemyski” 2009, t. 45, z. 1: Historia wojskowości, s. 121–144.
Gliwa A., Doświadczenie inwazji tatarskich w narracjach ludowych i pamięci zbiorowej jako niematerialne dziedzictwo Polski południowo-wschodniej, „Ochrona Zabytków” 2014, t. 1, s. 53–73.
Gliwa A., Dwa najazdy tatarskie na Ruś Czerwoną podczas wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim w 1621 r. Zniszczenia i straty demograficzne na obszarze ziemi przemyskiej, „Rocznik Przemyski” 2012, t. 48, z. 1: Historia wojskowości, s. 3–58.
Gliwa A., Kraina upartych niepogód. Zniszczenia wojenne na obszarze ziemi przemyskiej w XVII wieku, Przemyśl 2013.
GliwaA., Krise durch Plünderung. Die zivilisatorische und ökonomische Entwicklung im Grenzgebiet des Osmanischen Reiches und der polnisch-litauischen Adelsrepublik [w:] Wirtschaftskrisen als Wendepunkte. Ursachen, Folgen und historische Einordnungen vom Mittelalter bis zur Gegenwart, red. D. Adamczyk, S. Lehnstaedt, Osnabrück 2015, s. 289–317.
Gliwa A., O wojskowości tatarskiej w epoce nowożytnej i oddziaływaniu koczowników na osiadłe społeczności Rzeczypospolitej [w:] Społeczeństwo staropolskie. Społeczeństwo a wojsko, Seria Nowa, t. IV, red. I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2015, s. 89–133.
Gliwa A., Ostatni napad tatarski na ziemię przemyską z 1699 r., „Studia Historyczne” 2000, t. 43, z. 4, s. 569–591.
Gliwa A., Powstawanie lokalnych kultów maryjnych i świętych patronów na Rusi Czerwonej po najazdach tatarskich jako dyskurs religijny w Rzeczypospolitej epoki nowożytnej, „Tematy i Konteksty” 2014, t. 4 (9), s. 380–400.
GliwaA., The Tatar-Cossack Invasion of 1648. Military Actions, Material Destruction and Demographic Losses in the Land of Przemyśl, „Acta Poloniae Historica” 2012, t. 105, s. 85–120.
Gliwa A., Uniwersały królewskie, hetmańskie i innych urzędników centralnych oraz ziemskich jako element przygotowań obronnych przed najazdami tatarskimi na Ruś Czerwoną w XVII wieku [w:] Inter majestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 31–59.
GouldingV.J., Back to the Future with Asymmetric Warfare, „Parameters” 2000, t. 30.4, s. 21–30.
Górka O., Liczebność Tatarów krymskich i ich wojsk, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1936, t. 8, nr 2, s. 185–295.
GrayC., Thinking Asymmetrically in the Times of Terror, „Parameters” 2002, t. 32.1, s. 5–14.
HoffmanF.G., Hybrid Warfare and Challenges, „Joint Force Quarterly” 2009, t. 52.1, s. 34–39.
HoffmanF.G., The Conflict in the 21st Century. The Rise of Hybrid Wars, Arlington 2007.
Horn M., Najazd tatarski 1620 roku i jego skutki ekonomiczne, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu” 1963, Historia III–IV, s. 171–231.
Horn M., Skutki ekonomiczne najazdów tatarskich z lat 1605–1633 na Ruś Czerwoną, Wrocław 1964.
İnalcıkH., Power Relationships between Russia, the Crimea and the Ottoman Empire as Reflected in Titulature [w:] Passé turco-tatar, presént sovietique. Études offertes
à Alexandre Bennigsen, publiées par Ch. Lemercier-Quelquejay, G. Veinstein, W.E. Wimbush, Louvain–Paris 1986, s. 175–214.
İnalcıkH., The Khan and the Tribal Aristocracy. The Crimean Khanate under Sahib Giray I, „Harvard Ukrainian Studies” 1979–1980, t. 3–4, s. 445–466.
Išenko S.A., Vojna i voennoe delo u krymskih tatar XVI–XVII [w:] Severnoe Pričernomor’e i Povolž’e vo vzaimootnošeniah Vostoka i Zapada v XII–XVI vekah, red. G.A. Fedorov, Rostov–na–Donu 1989, s. 136–145.
IvanicsM., Krimtatarische Spionage im osmanisch-habsburgischen Grenzgebiet während des Feldzuges im Jahre 1663, „Acta Orientalia Scientiarum Hungaricae” 2008, t. 61, s. 119–133.
Joint Vision 2020: America’s Military-Preparing for Tomorrow, „Joint Force Quarterly” 2000, Summer, nr 25.
Jonsac D.C.F., Życie Stanisława Jabłonowskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego, t. III, Poznań 1868.
KaldorM., New and Old Wars. Organized Violence in a Global Era, Stanford, CA 1999.
KalyvasS.N., „New” and „Old” Civil Wars. A Valid Distinction?, „World Politics” 2001, t. 54, s. 99–118.
Khazanov A.M., Nomads of the Eurasian Steppes in Historical Retrospective [w:] Nomadic Pathways in Social Evolution, ed. I.V. Sledzevski, Moscow 2003, s. 25–49.
KhodarkovskyM., Russia’s Steppe Frontier. The Making of a Colonial Empire, 1500–1800, Bloomington 2002.
Kís’ Â., Tatarskí šlâhi na Ukraïní v XVI–XVII st., „Žovten’” 1986, t. 4, s. 134–136.
KizilovM., The Slave Trade in the Early Modern Crimea from the Perspective of Christian, Muslim, and Jewish Sources, „Journal of Early Modern History” 2007, t. 11, s. 1–31.
KołodziejczykD., Between the Universalistic Claims and Reality. Ottoman Frontiers in the Early Modern Period [w:] The Ottoman World, ed. Ch. Woodhead, London–New York 2012, s. 205–219.
KołodziejczykD., Slave Hunting and Slave Redemption as a Business Enterprise. The Northern Black Sea Region in the Sixteenth to Seventeenth Centuries, „Oriento Moderno” 2006, t. 86.1, s. 149–159.
Kripâkevič Í., Gnattevič B., Ístoríâ ukraïns’kogo vijska, t. 1, Kiïv 1994.
MackA.J.R., Why Big Nations Lose Small Wars. The Politics of Asymmetric Conflict, „World Politics” 1975, t. 27.2, s. 175–200.
Madej M., Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego, Warszawa 2007.
Majewski R., Z problematyki walk z Tatarami w pierwszej połowie XVII wieku, „Sobótka” 1975, t. 30, s. 231–241.
Maroń J., Militarne aspekty wojny trzydziestoletniej na Śląsku, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2201, Historia CXL, Wrocław 2000.
MayT., The Mongol Art of War. Chinggis Khan and the Mongol Military System, Yardley, PA 2007.
MetzS., La guerre asymmétrique et l’avenir de l’Occident, „Politique Étrangère” 2003, t. 1, s. 25–40.
MetzS., Strategic Asymmetry, „Military Review” 2001, July–August, s. 23–31.
MetzS., Johnson II D.V., Asymmetry and US Military Strategy. Definition, Background and Strategic Concepts, Carlisle 2001.
MurpheyR., Ottoman Warfare 1500–1700, New Brunswick, NJ 1999.
Münkler H., Wojny naszych czasów, tłum. i wstęp K. Matuszek, Kraków 2004.
NewmanE., The ‘New Wars Debate’. A Historical Perspective is Needed, „Security Dialogue” 2004, t. 35.2, s. 173–189.
OstapchukV., Crimean Tatar Long Range Campaigns. The View from Remmal Khoja’s History of Sahib Gerey Khan, „Journal of Turkish Studies” 2005, t. 29, s. 271–287.
OstapchukV., The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids, „Oriente Moderno” 2001, t. 31, s. 23–95.
PaulJ., The State and the Military – a Nomadic Perspective [w:] Militär und Staatlichkeit. Beiträge des Kollegiums am 29. und 30. 04. 2002, hrsg. I. Schneider, „Orientwissenschaftliche Hefte” 2003, t. 12, Mitteilungen des SFB, s. 25–68.
Penskoj V., Voennyj potencial Krymskogo Hanstva v konce XV–načale XVII v., „Vostok” 2010, t. 2, s. 56–66.
PfannerT., Asymmetrical Warfare from the Perspective of Humanitarian Law and Humanitarian Action, „International Review of the Red Cross” 2005, t. 87, s. 149–174.
Przyboś K., Granice ziemi przemyskiej w czasach nowożytnych (XVI–XVIII wiek), „Rocznik Przemyski” 1994, t. 29–30, s. 189–200.
Redlich F., De praeda militari. Looting and booty 1500–1815, „Vierteljahrsschrift für Sozial-und Wirtschaftgeschichte” 1956, Bhf. 39, Wiesbaden 1956.
SchwartauW., Asymmetrical Adversaries, „Orbis” 2000, t. 44, nr 2, s. 197–204.
Smith R., Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie, tłum. A. i J. Maziarscy, Warszawa 2010.
SmithR., The Utility of Force. The Art of War in the Modern World, New York 2007.
Storoženko I.S., Bogdan Hmel’nickij í Zaporoz’ka Síč kínca XVI-sereini XVII stolít’, t. 2, Dnipropetrovsk 2007, s. 119–136.
Sun Zi, Sztuka wojenna, oprac. R. Stiller, Kraków 2003.
Szkoła A.,Historya o Kasi Kolasa z parafii Chłopice opisał na podstawie kronik kościelnych proboszcz tamtejszy ks. Wojciech Michna, pseudonim ks. Wojciech z Chłopic [w:] Wesoły Figlarz, Pruchnik 1888, s. 209–210.
Thornton R., Asymmetric Warfare. Threat and Response in the 21st Century, Cambridge 2007.
UllmanH.K., Wade J.P., Shock and Awe. Achieving Rapid Dominance, Washington 1996.
Wagner M., Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie polskie w latach 1684–1699 [w:] W cieniu szukamy jasności i chwały. Studia z dziejów panowania Jana III Sobieskiego (1684–1696), Siedlce 2002, s. 77–88.
Wagner M., Wojna polsko-turecka w latach 1672–1676, t. I, Zabrze 2009.
WallersteinI., The Modern World-System. Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, New York–San Francisco–London 1974.
Witwińska M., Osiemnastowieczna polichromia w jarosławskim kościele „na Pólku” i jej twórcy [w:] Wizerunki maryjne w diecezjach przemyskiej i rzeszowskiej, z. 1, Rzeszów 1992, s. 43–59.
WongL., Gerras S., CU@ The FOB. How the Forward Operating Base Changing the Life of Combat Soldiers, Carlisle 2006.
Wójcicki K.W., Tatarzy, „Biblioteka Warszawska” 1842, t. 1, s. 153–183.
Informacje: Prace Historyczne, 2016, Numer 143 (4), s. 703 - 735
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Działania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej
Asymmetric warfare in the Tatar military art of war in the early modern period
Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
Publikacja: 20.10.2016
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2765
Liczba pobrań: 2286