Transformacja układu korytowego dolnej Skawy
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTETransformacja układu korytowego dolnej Skawy
Data publikacji: 08.11.2017
Prace Geograficzne, 2017, Zeszyt 150, s. 41-59
https://doi.org/10.4467/20833113PG.17.016.7320Autorzy
Transformacja układu korytowego dolnej Skawy
Współczesne układy korytowe rzek karpackich powstały na skutek nasilonej antropopresji, sprowadzającej się przede wszystkim do zawężania łożysk i wytyczenia tras regulacyjnych. Intensyfikujące się w czasie wezbrań procesy erozji i redepozycji częstokroć prowadzą do powstania odcinków koryta, które w swym układzie odbiegają od jednonurtowego kanału ustabilizowanego przez człowieka. Celem opracowania jest określenie skali, genezy i kierunku przekształceń układu korytowego dolnej Skawy w XIX–XXI w. Uchwycenie czynników transformacji XIX-wiecznego koryta wielonurtowego w XX-wieczne koryto jednonurtowe, pozwala na rozpoznanie uwarunkowań odcinkowej renaturyzacji współczesnego koryta. Podstawą analiz były materiały kartograficzne umożliwiające porównanie koryta XIX i XXI-wiecznego. Bazowym źródłem była mapa drugiego wojskowego zdjęcia Austro-Węgier (tzw. zdjęcia franciszkowskiego), wykonana w latach 1806–1869. Jako materiał obrazujący współczesne koryto wykorzystano obraz satelitarny Google Satellite z 2012 r. Wyniki pomiarów na materiałach kartograficznych posłużyły jako dane wejściowe do przeprowadzenia klasyfikacji układu korytowego oraz form śródkorytowych. Klasyfikację koryta Skawy wykonano wg metody Brice’a (1975). Na podstawie analiz stwierdzono, iż do zmiany układu korytowego Skawy doszło na skutek regulacji koryta. We współczesnym korycie, w miejscach, gdzie dochodzi do zniszczenia trasy regulacyjnej, rozwijają się odcinki wielonurtowe.
Affek A., 2013, Georeferencing of historical maps using GIS, as exemplified by the Austrian Military Surveys of Galicia, Geographia Polonica, 86 (4), 375–390.
Bober L., Nowicka D., Wójcik A., 1980, Utwory czwartorzędowe w dolinie Skawy między Wadowicami a Zatorem, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 50 (1), 119–137.
Brice J.C., 1975, Air photo interpretation in the form and behavior of alluvial river, Final Report for US Army Research Office.
Brice J.C., Blodgett J.C., 1978, Counter Measures for Hydraulic Problems at Bridges. 1. Analysis and Assessment, Report No. FHWA-RD-78-162. Fed. Highway Admin., Washington.
Chlebowski B., 1889, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. X, XII. Warszawa.
Gorczyca E., 2016, Rozwój górskich żwirodennych koryt rzecznych w warunkach antropopresji, Wydawnictwo IGiGP UJ, Kraków.
Grzybowski K., 1999, Wpływ litologii i tektoniki serii fliszowych oraz młodoczwartorzędowych ruchów tektonicznych na ukształtowanie doliny Skawy (zachodnie Karpaty zewnętrzne), Przegląd Geologiczny, 47 (9), 846–850.
Gurnell A., Surian N., Zanoni L., 2009, Multi-thread river channels: A perspective on changing European alpine river systems, Aquatic Sciences, 71 (3), 253–265.
Ingarden R., 1910, Rozwój budownictwa wodnego w Galicyi w ostatniem dziesięcioleciu, Czasopismo Techniczne, 22, 23, 24.
Ingarden R., 1922, Rzeki i kanały żeglowne w trzech zaborach i znaczenie ich gospodarcze dla Polski, Kraków.
Jakubska O., 1987, Związek między elementami strukturalnymi płaszczowiny magurskiej a morfologią górnej części dorzecza Skawy, Czasopismo Geograficzne, 58 (1), 19–44.
Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., 1985, Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Klimaszewski M., 1948, Polskie Karpaty Zachodnie w okresie dyluwialnym, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria B, 7.
Klimek K., 1987, Man’s Impact on Fluvial Processes in the Polish Western Carpathians, Geografiska Annaler. Series A, Physical Geography, 69 (1), 221–226.
Knighton A.D., Nanson G.C., 1993, Anastomosis and the continuum of channel pattern, Earth Surface Processes and Landforms, 18 (7), 613–625.
Kozak J., Estreguil C., Troll M., 2007, Forest cover changes in the northern Carpathians in the 20th century: a slow transition, Journal of Land Use Science, 2, 127–146.
Książkiewicz M., 1951, Ogólna Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, Arkusz Wadowice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Lach J., Wyżga B., 2002, Channel Incision and Flow Increase of the Upper Wisłoka River, Southern Poland, Subsequent to the Reforestation of its Catchment, Earth Surface Processes and Landforms 27 (4), 445–462.
Lehotský M., Novotný J., Szmańda J.B., Grešková A., 2010, A suburban inter-dike river reach of a large river: Modern morphological and sedimentary changes (the Bratislava reach of the Danube River, Slovakia), Geomorphology, 117 (3–4), 298–308.
Mądry J., 1970, Próba odtworzenia genezy przełomów Skawy przez Beskid Mały, Prace Geograficzne, 5 (40), 35–41.
Petts G.E., Moller H., Roux A.L., (red.), 1989, Historical change of large alluvial rivers: Western Europe, Wiley, Chichester.
Smith D.G., Smith N.D., 1980, Sedimentation in anastomosed river system: example from alluvial valley Near Banff, Alberta, Journal of Sedimentary Research, 50 (1), 157–164.
Szmańda J.B., Luc M., 2010, Układ wielokorytowy Dunaju pomiędzy Ćunovem a Gabćíkovem – analiza przestrzenna na podstawie klasyfikacji rzek według Brice’a, Landform Analysis, 13, 129–133.
Szumański A., 1986, Postglacjalna ewolucja i mechanizm transformacji dna doliny dolnego Sanu, Geologia, 12, 5–92.
Teisseyre A.K., 1991, Klasyfikacja rzek w świetle analizy systemu fluwialnego i geometrii hydraulicznej, Prace Geologiczno-Mineralogiczne, 22, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Teisseyre A.K., 1992, Rzeki anastomozujące – procesy i model sedymentacji, Przegląd Geologiczny, 4, 241–248.
Vichrova M., 2012, Digital terrain model of the Second Military Survey. Two model territories: the surroundings of the town Rokycany and part of the military training area Brdy, E-Perimetron, 7 (3), 124–135.
Witkowski K., 2015a, Ewolucja koryta dolnej Skawy w świetle zabudowy hydrotechnicznej, Acta Scientiarum Polonorum Formatio Circumiectus, 14 (1), 213–221.
Witkowski K., 2015b, Funkcjonowanie zabezpieczonego koryta Skawy w Wadowicach, Gospodarka Wodna, 8, 230–233.
Woskowicz-Ślęzak B., Ślęzak A., 2012, Zapis antropopresji w rzeźbie przedgórskiej odcinka dna doliny Soły, [w:] A. Łajczak, I. Malik (red.), Antropopresja w wybranych strefach morfoklimatycznych – zapis zmian w rzeźbie i osadach, Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego 77, 441–452.
Wyżga B., 1993, Funkcjonowanie systemu rzecznego środkowej i dolnej Raby w ostatnich 200 latach, Dokumentacja Geograficzna, 6, 1–92.
Wyżga B., Zawiejska J., Hajdukiewicz H., 2013, Uwarunkowania występowania i przyczyny zaniku wielonurtowej morfologii rzek polskich Karpat, [w:] B. Wyżga (red.), Stan środowiska rzek południowej Polski – znaczenie środowiskowe, degradacja i możliwości rewitalizacji rzek wielonurtowych, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 7–32.
Wyżga B., Zawiejska J., Radecki-Pawlik A., 2016, Impact of channel incision on the hydraulics of flood flows: Examples from Polish Carpathian rivers, Geomorphology, 272, 10–20.
Zawiejska J., Wyżga B., 2010, Twentieth-century Channel Change on the Dunajec River, Southern Poland: Patterns, Causes and Controls, Geomorphology, 117 (3), 234–246.
Zwoliński Z., 1992, Sedimentology and geomorphology of overbank flows on meandering river floodplains, Geomorphology, 4, 367–379.
Geoportal Infrastruktury Informacji Przestrzennej, http://geoportal.gov.pl (2.09.2016).
Charakterystyka obszaru działania, http://oki.krakow.rzgw.gov.pl (12.08.2016).
Informacje: Prace Geograficzne, 2017, Zeszyt 150, s. 41-59
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Transformacja układu korytowego dolnej Skawy
Transformation of the lower Skawa river channel pattern
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Polska
Publikacja: 08.11.2017
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski